Kuća u zapadnoevropskom stilu sa najlepšom baštom na Dorćolu i neprekinuta priča o šest generacija čuvene srpske porodice.

U Jevremovoj ulici broj 39 na Dunavskoj padini nalazi se jedna od prvih porodičnih vila oblikovanih u evropskom maniru, sa najvećom i najlepšom baštom na Opštini Stari Grad od 19. veka do danas. Na toj adresi nalazi se Dom Porodice Pavlović. Bašta sa kamenom fontanom uokvirena je obodnim stazama od prepečene tamne cigle i granitnim kockama. Unutar dvorišta je prava cvetna oaza: bršljeni, ruže, perunike, božuri, kaktusi, hibiskusi i jorgovani, drvo lipe, duda, smokve, trešnje i dunje samo su deo bogate bašte na privatnom imanju u centru Beograda. Najstariji član ove živopisne i mirišljave bašte jeste drvo drena, kao nemi posmatrač i svedok porodične tradicije na ovom prostoru.

sl. 2 današnji izgled bašte

U ovoj kući i danas žive potomci Koste i Anke Pavlović koji su 1882. godine sagradili svoj dom. Bila je to prizemna i lepo oblikovana kuća sa dekorativnim elementima stilske arhitekture karakteristične za kraj 19. veka.

Sl. 5 Anka Pavlović

Sl. 3 Kosta St. Pavlović

Na Dunavaskoj padini i Dorćolu živeli su pretežno Turci, Jermeni i Jevreji, dok je srpski deo varoši    bio oko Saborne crkve i Savamale. Po oslobođenju i odlasku Turaka iz Beograda 1867. godine placeve na  ovom prostoru kupuju imućniji Srbi. Prve placeve u Jevremovoj ulici kupili su profesor Ljuba  Kovačević, general Jovan Mijušković (kasnije predsednici Srpske kraljevske akademije) i Kosta S.  Pavlović, okružni načelnik i prvi gradonačelnik Niša po oslobođenju Turaka koji je 1878. godine doneo  Ukaz o organizaciji života u gradu. Kosta je kaldrmisao ulični trotar ispred kuće, što se smatra prvim  privatnim ulaganjem u infrastrukturu grada.

U 19. i prvoj polovini 20. veka kada se uspostavlja građanski sloj, podižu se gradske vile za ugledne srpske  porodice. Intelektulana elita nije bila brojna jer se u to vreme uspostavlja i razvija obrazovni sistem,  pa se naši đaci o trošku države šalju na školovanje u inostranstvo odakle donose evropske kodekse i  principe u uređenju državne uprave, nauci, arhitekturi i umetnosti. Bio je to period uspona Srbije  iskreno okrenute ka Evropi. U kućama građanske elite okupljao se poznat i poštovan svet. U salonima  porodice Pavlović koji su odisali evropskom duhom, estetikom i izgrađenim ukusom, odvijali su se  susreti članova Kraljevskog doma i diplomatskog kora, umetnika i vodećih intelektualaca poput Stojana Novakovića, Jovana Cvijića, Jevrema Grujića, Sime Lozanića, Nikole Pašića, Milenka Vesnića, Mihajla Petrović Alasa, Bete Vukanović, Tome Rosandića, Ivana Meštrovića, Jovana Dučića, Milana Rakića i drugih.

Sl. 5 Prvobitno prizemna kuća porodice Pavlović, 1882. godine

Tokom Prvog svetskog rata kuća je oštećena, a Anka Pavlović je u bašti sakrila bakarno posuđe i druge vredne predmete iz kuće. Sin Stevan prešao je Albaniju, i kao sekretar kraljevske vlade i pomoćnik ministra inostranih dela organizovao prenos državne arhive i značajnih nacionalnih vrednosti. Stevan Pavlović je bio pravnik i diplomata, nosilac zvezde Legije časti, guverner 77. distrikta Rotari Internešnal, i predsednik Društva prijatelja Francuske, prevodilac i pesnik.

U periodu između dva svetska rata, tačnije 1927. godine, kuća Pavlovića je dograđena je za jedan sprat, u istom, akademskom maniru, karakterističnom za Beograd tih godina. U tom period,u u salonu Stevanove supruge Ljubice–Bobe Pavlović odvijaju se susreti predstavnika domaće intelektulane scene, diplomatski prijemi na kojima su prisustvovali članovi Kraljevskog doma Karađorđević, rumunska princeza Ileana i britanska vojvotkinja Marina od Kenta.

Na samom početku Drugog svetskog rata Stevan Pavlović je odveden kao talac u logor na Banjici, najstariji unuk Koste Pavlovića, Kosta, odlazi u emigraciju u Englesku, a drugi unuk Dobroslav biva uhapšen od strane Specijalne policije. Pod nemačkom okupacijom u kući je otvorena vojna kantina i javni klozet.

Nakon 1945. godine nastupio je težak period za porodicu Pavlović jer je država imala drugačiji odnos prema predratnoj buržoaziji, njenoj imovini i njenom mestu u novonastalom sockomunističkom društvu. Porodica je ipak uspela da sačuva kuću u svom vlasništvu. U potkrovlju kuće i dalje je bilo sedište najstarijeg likovnog udruženja „Lada“ gde su se održavale redovne sednice na kojima su prisustvovali Petar Lubarda, Mihajlo Tomić, Cuca Sokić, Zuko Džumhur, Vlada Veličković i drugi. Na prvom spratu su organizovani skupovi ljubitelja i poštovalaca starina Beograda i članova međunarodnog komiteta za narodno graditeljstvo. U prvim decenijama socijalizma, ređe ali dosledno porodičnoj tradiciji, Pavlovići održavaju kontakt sa vodećim intelektualcima kao i članovima kraljevske porodice, Lindom i Tomislavom Karađorđević.

Sl.6 Današnji izgled bašte

Početkom ovog veka u podrumu doma otvoren je Kulturni centar sa stalnom izložbenom postavkom koja predstavlja bogatu zbirku umetničkih i upotrebnih predmeta, kao i vredna dokumenata brižljivo čuvana kroz šest generacija porodice Pavlović. Porodična zbirka je raznovrsna, ispunjena vrednim i zanimljivim predmetima koji su odraz naše kulture i folklora.

Porodica je deo svog umetničkog blaga poklonila Narodnom muzeju u Beogradu, Galeriji Beljanski u Novom Sadu, veći deo biblioteke Šumadijskoj eparhiji u Kragujevcu, a kolekciju ikona Matici srpskoj. U hodniku prizemlja, u podni mozaik koji je javnosti otkriven 2003. godine uklesani su trobojni četvorolist i godina 1882.

Literatura i fotografije: D. Bojko St. Pavlović, Gospodar Jevremova ulica, Beograd 2003. godine