Među zajednicama koje su doprinele razvoju i afirmaciji Trsta kao moderne trgovačke prestonice Jadrana, nakon edikta Karla VI, koje je kasnije preuzela i sprovela njegova ćerka Marija Terezija, treba s punim pravom pomenuti grčko-ilirsku, koja se godine 1781. podelila.

Crkva posvećena Svetom Spiridonu, zaštitniku moreplovaca, čija je izgradnja započeta 1751. godine, nije slučajno sagrađena nekoliko metara od novog Velikog kanala (Canal Grande), privilegovanog mesta pristajanja, naročito za brodove koji su dolazili iz istočnog Sredozemlja, a koji su u velikoj meri pripadali ilirskim brodovlasnicima, pri čemu su posade uglavnom bile sastavljene od Ilira. No, prepuštena Ilirima nakon pravoslavnog razdvajanja, i 1782. godine obogaćena dvama zvonicima, crkva je ubrzo počela da popušta budući da je bila izgrađena na nestabilnom terenu, na obodima starih solana, koje tek što su bile nasute zemljom. Građevina je stoga srušena. Njeno mesto zauzelo je novo zdanje, osvećeno 1869. godine. Nova crkva, s osnovom u obliku grčkog krsta, opremljena je sa četiri simetrična zvonika, postavljena u uglove građevine, a u njih je smešteno isto toliko zvona.

Zvono na jugozapadu je unutrašnje visine od 760 mm, prečnik osnove je 980 mm, a obim oboda o koji udara bat je 950 mm i na njemu se nalazi ćirilični natpis: „Prilog Aleksandra Jov. Kovačevića 1878”. Na vrhu, od linije odvajanja između kalote i boka, spušta se 70 mm dug motiv sastavljen od niza gotičkih lukova, koji se isprepletani ponavljaju ukrug. Ispod, duž oboda prikačene su vitice sa cvetnim motivima na vrhovima, koje se ponavljaju. Ovo zvono izradila je Livnica Lapanja Trst (Fonderia Lapagna Trieste), što se vidi na donjem delu jednog boka zvona, u čijem je središtu s jedne strane postavljena figura episkopa, dok se s druge nalazi bogato izrađen grčki krst s cvetom krina.

Zvono na severozapadnoj strani je unutrašnje visine od 850 mm, prečnik osnove je 1.080 mm, a obim oboda o koji udara bat je 100 mm i na njemu je ćirilična posveta: „Dar Hristifora Škuljevića 1900”. Na vrhu, od linije odvajanja između kalote i boka spušta se otprilike 160 mm dug motiv u gotičkom stilu, drugačiji od onog sa severoistočnog zvona, koji se ponavlja skroz ukrug. Ovo zvono izradila je Livnica Lapanja Trst, a što se vidi na donjem delu jednoga boka zvona, u čijem je središtu s jedne strane figura episkopa, dok se s druge strane nalazi bogato izrađen grčki krst s cvetom krina. Ista takva dva detalja nalaze se na bočnim površinama zvona na severoistoku i jugozapadu. U donjem delu boka, duž oboda, bogato i pažljivo obrađen venac ponavlja se šest puta. Unutrašnja visina zvona na severoistočnoj strani je 900 mm, prečnik osonve je 1.200 mm, a obod o koji udara bat je 120 mm i na njemu se nalazi ćirilična posveta: „Dar Jovana Škuljevića 1900”.

Na vrhu, od linije odvajanja između kalote i boka spušta se dvadesetak centimetara dug motiv u gotičkom stilu, koji se ponavlja skroz ukrug. Ispod, duž obima ponavljaju se bogato izvedeni cvetni venci. Ovo zvono izradila je Livnica Lapanja Trst, što se može videti na donjem delu jednoga boka zvona, u čijem je središtu s jedne strane figura bradatog čoveka visoka 200 mm, a reč je o Svetom Spiridonu koji sedi na prestolu odeven u široku mantiju i s episkopskom mitrom na glavi. U levoj ruci drži Jevanđelje oslonjeno o koleno, dok mu je desna, kojom blagosilja, ispružena uvis. S druge bočne strane je bogato ukrašen grčki krst s cvetom krina, visok 200 mm. Unutrašnja visina zvona na jugoistočnoj strani je 1.000 mm, prečnik osnove je 1.330 mm, a obim prstena perkusije je 115 mm. Na vrhu, od linije odvajanja između kalote i boka razvija se skroz ukrug motiv sastavljen od kružnica, koje se ponavljaju. One su postavljene jedna za drugom, a niže, između njih, mogu se uočiti motivi u obliku lepeze s lukom nagnutim nagore. Ispod, duž obima, ponavljaju se volute koje naizmenično sadrže listove ili pupoljke. U donjem delu jedne bočne strane zvona može se uočiti natpis: „Fecit Lapagna Tergeste” („Izradio Lapanja Terđeste”). Sa suprotne strane nalazi se ćirilična posveta: „Dar Jovana Škuljevića 1900”. U sredini je s obe strane bogato obrađen latinski krst sa cvetom krina visok 310 mm. Duž zakrivljenog dela krune, na podjednakoj udaljenosti od nje, spuštaju se stilizovani listovi akantusa.

Imamo podatke i o zvonu koje je pripadalo prethodnoj svetoj građevini. Njega je za ratne potrebe uzela austrougarska uprava na početku Prvog svetskog rata, a izrađeno je u Ljubljani u livnici porodice Samasa (Samassa) i nosilo je sledeći natpis: „Munificentia Congregationis Illyricae Tergestinae anno salutis 1782”.

Franko Stener (Franco Stener)

Izvor: KST 2016: Kultura Srba u Trstu : 1751–1914 [Cultura dei Serbi a Trieste : 1751–1914; prir. Miroslav Perišić i Jelica Reljić, prevod s italijanskog jezika Jelena Tanasković], Beograd – Trst: Arhiv Srbije – Srpska pravoslavna crkvena opština, 112–113.