Otvarajući svoju samostalnu knjižarsku radnju 1901. godine, samo par meseci posle osnivanja Srpskog književnog glasnika, Geca Kon je omogućio ispunjenje jedne kulturne potrebe da književna elita okupljena oko Glasnika dobije dodatnog prostora u našoj kulturi. U prostorijama Knjižarnice Gece Kona za srpsku i stranu knjigu u Knez Mihailovoj br. 34 okupljala se intelektualna elita tadašnjeg Beograda. Ličnosti okupljene oko Srpskog književnog glasnika bile su stalne mušterije i Gecine knjižarnice. Među poznatim imenima predratnog perioda svakako se nalaze Branislav Nušić, Slobodan Jovanović, Kosta Kumanudi, Borisav Stanković, Bogdan i Pavle Popović, Jovan Skerlić, Lazar Paču, Stanoje Stanojević, Tihomir Đorđević, Vladimir Ćorović, Kosta i Ljubomir Stojanović i mnogi drugi.  U tom početnom periodu  nastanka prvih izdavačkih kuća nije bilo nikakvih čvrstih redakcija kod knjižara-izdavača. Uglavnom su izdavači okupljali oko sebe umne i obrazovane ljude čije predloge, savete, razgovore i prijateljske sugestije su slušali. Tako je bilo i sa Konom. Predratne godine su poslužile Konu da napravi dobru izdavačku kuću, samostalnu u poslovanju i cenjenu među tadašnjom beogradskom čaršijom. Njegova knjižarnica postala je mesto stalnog okupljanja koje je željno dočekivalo i nove generacije književnika, ali i čuvalo književnike starije generacije i time omogućavalo jedan raznovrsni kulturni prostor.

U sačuvanim uspomenama o Geci Konu prepoznajemo jednog pedantnog i sistematičnog knjižara koji brine o svim aspektima poslovanja. Podjednako posvećuje pažnju organizaciji i načinu poslovanja, teži da omogući što više prostora za knjige, izdaje sve što se može izdati bez obzira na svoje poslovne interese, teži da što bolje uredi sistem prodaje knjiga, gaji veliku ljubav prema knjizi kao medijumu i veliko poštovanje prema kolegama, književnicima i drugom elitom koja je kroz njegovu knjižarnicu prolazila.

Oglas Knjižare Gece Kona iz prvog broja „Politikeˮ od 12. januara 1904. godine

Tome u prilog govori i činjenica da je Geca Kon pristao da se nagodi sa Slobodanom Jovanovićem i Kostom Kumanudijem da objavi udžbenik javnog prava, za koji su bili odbijeni od Ministarstva prosvete, jer nije „imalo budžetaˮ.

Kon je pristao da štampa taj udžbenik iako se do tada nijedna knjižarnica nije bavila izdavanjem univerzitetskih udžbenika, jer se taj posao smatrao nerentabilnim zbog tada još uvek malog broja univerzitetskih studenata. Kasnije je prilikom obeležavanja 35 godina poslovanja Knjižarnice Gece Kona Slobodan Jovanović zapisao:

„Ni g. Kon nije se oduševljavao ponudom koju smo mu učinili g. Kumanudi i ja, ali je pristajao da razgovara. Najzad smo se pogodili, i ja i danas držim da je g. Kon ušao u taj posao s velikim rizikom. Zajedničko delo Kumanudijevo i moje iznosilo je oko pedeset tabaka, što je u ono vreme bilo s gledišta izdavača vrlo mnogo. Ja pominjem ove pojedinosti da bi se videlo kako g. Kon nije išao utrvenom stazom, i kako je morao sam sebi da krči put. Posle g. Kumanudija i mene stupili su s g. Konom u vezu i drugi pravni pisci, i on se brzo specialisao kao izdavač pravnih knjiga, za koje se dotle niko od izdavača nije interesovao.ˮ

O Konovom poslovanju govori i činjenica da je baš u njegovoj knjižarnici prvi put u izdavaštvu Srbije obelodanjen Pravilnik o ponašanju i radu zaposlenih u knjižari, što se može tumačiti kao jedan vid brige o ugledu preduzeća. Njegov pravilnik su potom preuzeli mnogi knjižari.

Među uspomenama na knjižarnicu Gece Kona iz tog vremena koje zavređuju pažnju bitno je spomenuti da je Branislav Nušić znao da dolazi u Knjižarnicu u kojoj je imao svoj zaseban sto za kojim je sedeo i pisao svoje satirične novinske članke, potpisujući ih svojim poznatim pseudonimom Ben Akiba. Sto za kojim je Nušić sedeo sačuvan je do danas i predstavlja deo prepoznatljivog enterijera Knjižare Geca Kon.

Čak ni Carinski rat sa Austrijom, Aneksiona kriza, koja je presekla za duže vreme izvoz beogradskih izdanja u jugoslovenske pokrajine, pa ni Balkanski ratovi nisu uspeli da poremete izdavanje knjiga kod Gece Kona. Iako se 1916. godine Kon upisao u nemački adresar trgovaca knjigama i postao član nemačkog Berzanskog udruženja knjižara, mučne godine Velikog rata donele su poteškoće za ovog izdavača. Zbog kalendara Ratnik iz 1915. godine u kome je slavio pobedu srpske vojske nad austrougarskom, Geca je interniran godine 1916. u logor Nežider u Mađarskoj. Tamo će ga zadržati do kraja rata, a njegove knjižare u Beogradu biće zatvorene. O prilikama oko interniranja Borisav Stanković u svojoj knjizi Pod okupacijom piše:

„I čujemo da su i knjižari pokupljeni, odvedeni u Grac, i biće internirani. Za Cvijanovića i ne čudimo se. Zna se da je izdavao almanahe jugoslovenske i svu patriotsku literaturu. I čudo da je smeo ostati, kao što nije i do sada diran. Ali nas čudi za Gecu Kona, koji je kod nas važio kao ’Švaba’ i ’Čivut’. Ali kada su na stanici utrpani u voz sa ostalim internircima, u poslednjem času Cvijanović je pušten, a Geca odveden. Sigurno Geca kao opasan, onako kljakav sposoban za vojnika! Posle se čulo da ga je teretilo što je on štedro pomogao porodice svojih profesora i drugih pisaca, čija je dela štampao i izdavao.ˮ

Sačuvana dokumenta iz tog vremena pokazuju da je i knjižara tokom rata stradala. Prema Noti upućenoj od strane Kraljevske vlade Srbije vladama potpisnicama Haške konvencije o kršenjima ljudskih prava počinjenih od nemačkih, austrijskih i bugarskih vlasti na okupiranim srpskim teritorijama, navodi se izjava P. D., „neutralnog podanika, data u Ministarstvu spoljnih poslova 1. marta 1916. godineˮ:

„Iz velike knjižare Gece Kona (srpskog podanika) u Beogradu izbačene su sve ruske, engleske i francuske knjige a zatim su javno spaljene.  Kon je interniran a nemački vojnici prisvojili su knjige koje su ostale i prodavali ih za svoj račun.ˮ

Mihailo Podoljski u svojoj Završnoj reči uz Katalog knjiga Gece Kona iz 1935. godine napisaće takođe jednu zabelešku o stradanju knjiga iz knjižare tokom rata:

„Što je još gore, knjižarnica je za vreme Svetskog rata jako nastradala: propao je veliki broj izdanja i uništen je veliki deo lične arhive g. Kona. Zbog svega toga nismo bili u stanju, i pored velikih napora, da pronađemo apsolutno sve knjige za koje se pouzdano znalo da ih je izdao g. Geca Kon – nedostaje, po približnom proračunu, oko dve stotine izdanja. To su većim delom separati iz Arhiva za pravne i društvene nauke i udžbenici za škole.ˮ

Signeti na izdanjima preduzeća Gece Kona

Ipak, po završetku rata, Geca Kon će sa istim elanom ne samo uspeti da povrati izgubljeno nego i da mnogo više umnoži svoje poslove. Toliko da će postati najsveobuhvatniji i najznačajniji knjižar međuratnog perioda.

Prateći taj put, isplešće se dalje i naša priča o znamenitom knjižaru…

PIŠE: Jelena Bazović, Filološki fakultet Univerziteta u Beogradu

LITERATURA:

• Velimir Starčević, Knjiga o Geci Konu, Prosveta/Admiral Books, Beograd, 2011. godina