Srednjovekovna ranoartiljerijska tvrđava Fetislam nalazi se na samoj obali Dunava, danas sa leve strane magistralnog puta Tekija–Kladovo, zapadno od naselja Kladova. Njenom izgradnjom je upotpunjena linija na tom delu dunavske obale, koju su još činili Smederevo, Kulič i Golubac. Tačan naziv ove tvrđave je Fethislam, odnosno turski Fethul Islam, što u prevodu znači Kapija islama, ali se u literaturi nailazi na različita tumačenja ovih reči, kao što je Kapija mira.

O Fetislamu se može naći vrlo malo podataka. U turskim izvorima i tvrđava i varoš se nazivaju imenom Fetislam, dok se u, uslovno rečeno, hrišćanskoj građi obe pominju kao Kladovo. Tek od kraja 18. veka ustalio se naziv Fetislam za utvrđenje, a Kladovo za varoš.

Tvrđava je sagrađena na temeljima rimskog utvrđenja Zanes, a čine je dve zasebne celine: Mali i Veliki grad, koji se razlikuju po koncepciji i fortifikacionim odlikama. Smatra se da je Malo utvrđenje sagrađeno 1524. kao polazište za otomansko osvajanje susednih mađarskih gradova Severina i Erdelja, odnosno invazije na Transilvaniju, dok je Veliko utvrđenje podignuto oko Malog, u vreme austro-turskih sukoba, 1717–1739. godine, kad je sultan, iscrpljen dugotrjanim ratovima, bio prinuđen da svoju pažnju pokloni prvenstveno odbrani ranije osvojenih teritorija. Bedemi Velikog grada dodatno su ojačani oko 1818.

Tokom relativno kratke ali burne istorije istorije tvrđava je često menjala gospodara, a definitivno je predata srpskim vlastima 1867. godine, zajedno sa još šest srpskih tvrđava (Beograd, Smederevo, Šabac, Užice, Soko i Kladovo), na upravljanje, čime su Turci definitivno napustili ove prostore. Danas predstavlja kulturno-istorijski spomenik, omiljeni sportski i turistički kamp-centar. Tvrđava je detaljno istražena i konzervirana. Spomenik je kulture od velikog značaja.

TVRĐAVA DANAS

Pod rukovodstvom Marije Radan obavljena su sistematska arheološka i arhitektonska istraživanja Malog grada od 1975. do 1977. godine. Obimni konzervatorski radovi obavljeni su u vreme izgradnje hidroelektrane Đerdap II, od 1980. i 1984. godine. Projekte za zaštitu Malog i Velikog utvrđenja sačinila je arhitekta Gordana Simić, koja je i rukovodila radovima.

Nakon što je izgrađena hidroelektrana Đerdap II, tvrđava Fetislam je izložena opasnosti od plavljenja ili pojave podzemnih voda. Ugroženi delovi tvrđave prethodno su bili konzervirani a pojedine zone i delimično obnovljene. Najpre je rađeno na zaštiti utvrđenja, da bi se zatim nadzidalo do kote, koja će, za oko 0,8 m, biti iznad nivoa budućeg nasutog terena.

Najznačajnije intervencije izvedene su u priobalnom prostoru Malog grada. Kružne kule delimično su obnovljene nad prvim spratom, a obnovljeni su i svi topovski otvori u prizemlju i na prvom spratu, kao i ulazi u kulu. U četvorougaonoj kuli restaurirani su porta za ulaz u prizemlje, topovske niše, a na prvom spratu nekadašnje puškarnice. Ojačani su kule i bedemi jer je trebalo da izdrže pritisak nasute zemlje, sve dok se nivo uspona ne podigne na planiranu kotu pa se i pritisci ne izjednače. Pre nasipanja zazidani su svi otvori u kulama.

Tamo gde su bedemi Velikog utvrđenja bili dosta oštećeni obnova se vršila nearmiranim betonom i pravilno klesanim kamenim blokovima. U zonama gde je lice bedema bilo manje oštećeno upotrebljen je originalni materijal i pravilno klesani kameni blokovi. Obnova Dunavske kapije izvršena je prema očuvanim materijalnim ostacima, odnosno klesanim kamenom. Kapija je nakon toga zatvorena betonskim zidom iza kamenih dovratnika, a njena unutrašnjost je nasuta zemljom.

Radovi su obuhvatili i sanaciju zida rova, uzvodno od Malog grada, u dužini od 126 m, koji je konzerviran u zatečenom stanju. Deo ovog zida, u dužini od 33 m, bio je sasvim porušen. Da bi se sprečilo prodiranje dunavske vode, sagrađen je betonski zid u istoj širini, pa je na taj način prostor rova potpuno zatvoren.

Danas tvrđava nije dovoljno turistički promovisana, niti postoje sadržaji koji bi doprineli njenom svestranijem korišćenju. Potpuno je zapuštena i nekada uređena otvorena scena na obali Malog utvrđenja. Pored ovog amfiteatra u sklopu tvrđave postoji kompleks terena za velike i male sportove.

Nedavno je grad Kladovo inicirao izradu projekta korišćenja i revitalizacije Fetislama. Projektom Integralni razvoj turizma u opštinama Kladovo i Požažena, koji je odobren kroz program IPA Evropske unije – Prekokranična saradnja Srbije i Rumunije, predviđena je izrada projektne dokumentacije za revitalizaciju i rekonstrukciju utvrđenja Fetislam.

Izvor: Vuković i dr. 2017: Valentina Vuković, Srđan Ercegan, Vladimir Pihler i Miško Lazović, Tvrđave na Dunavu, Novi Sad – Beograd: „Prometej” – Prirodno-matematički fakultet – Radio-televizija Srbije, str. 167, 180.