Stevan Mačaj 1829 – 1889

lekar i balneolog

Godine 1871. dr Stevan Mačaj dobija nameštenje u Brestovačkoj banji. Proučavao je dejstvo lekovite banjske vode i počeo da uvodi savremeni sistem lečenja i terapijske procedure. Jedan je od najzaslužnijih ličnosti za razvoj banje i njenu promociju. Takođe, njegove zasluge u lečenju stanovništva propisivanjem odgovarajućih terapija su izuzetne. Dr Mačaj je poklanjao pažnju svakom bolesniku i brižljivo vodio beleške o toku lečenja. Ostalo je zabeleženo da su gotovo sve terapije pod njegovim nadzorom bila uspešne. Bio je čovek velike kulture. U svom „Ratnom dnevniku” ostavio je dragoceno svedočanstvo o srpsko – turskim ratovima.¹

 

 
Anatolij Pavlovič Bajev 1865 – 1938

slikar

Rođen je u Rusiji, a likovno obrazovanje je stekao na Višoj umetničkoj školi pri Imperatorskoj Sankt – Peterburškoj Akademiji. Tokom Oktobarske revolucije emigrirao je u Srbiju i vrlo brzo postao veoma tražen slikar na čitavom prostoru tadašnje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Jedno vreme živeo je u Knjaževcu, a potom 1933. godine prelazi u Zaječar. Slikao je pejzaže, mrtve prirode i žanr scene, ali mu nije bilo strano ni ikonopisno slikarstvo. Kritičari ga nazivaju slikarom prirode, ljudi i životinja, gradova, i žanr scena. Njegova dela posthumno su izlagana u mnogim gradovima širom Srbije. Organizator ovih izložbi je Narodni muzej Zaječar koji u svojoj zbirci poseduje vredna dela ovog autora.²

 

Stevan Bošković 1868 – 1957

geodeta i kartograf

Posle završene vojne škole u Beogradu, odlazi u Petrograd na sedmogodišnje stručno usavršavanje. Pohađao je Vojnu topografsku školu, Nikolajevsku generalštabnu akademiju i obučavao se u Glavnoj astronomskoj opservatoriji u Pulkovi. Stevan Bošković je na Vojnogeografskom institutu u Beogradu osnovao nižu i višu geodetsku školu. Na višoj školi predavao je geodeziju. Objavio je mnoge naučne i stručne radove, kao i prevode astrogeodetskih udžbenike. Za njegovo ime i Vojnogeografski institut kojim je rukovodio vezan je nastanak modernih karata obe Jugoslavije. Slovi za najpoznatijeg srpskog geodetu, topografa i kartografa. Bio je član SANU.

 

Jelenko Mihajlović 1869 – 1956

seizmolog

Kao naučni asistent beogradske Velike škole, Jelenko Mihajlović 1901. godine biva postavljen za načelnika prve Seizmološke službe u Srbiji koja je osnovana u sklopu Opservatorije. Koristeći mrežu postojećih meteroloških stanica, prvi je stvorio sistem sizmološkog umrežavanja u zemlji. Posle trogodišnjeg prikupljanja podataka o zemljotresima u Srbiji, 1904. godine odlazi u Hurbanovo u Slovačku, gde uči kako se koriste seizmološki instrumenti. Tada praktično postaje prvi, a dugo godina i jedini seizmolog u Srbiji. Zahvaljujući njegovim istraživanjima i prezentacijama na inostranim naučnim skupovima Srbija je 1909. godine dobila sredstva za izgradnju prve seizmološke stanice koja i danas postoji. Objavio je oko dve stotine stručnih radova. ³

 

Jeremija Živanović 1874 – 1940

književnik

Studirao je književnost u Beogradu, Beču i Lajpcigu. Karijeru je započeo kao srednjoškolski profesor književnosti u Zaječaru i Nišu, a zatim postaje profesor i rektor Više pedagoške škole u Beogradu. Bio je narodni poslanik (1912 – 1914), načelnik Ministarstva prosvete (1918 – 1919), predsednik Glavne uprave ujedinjenog profesorskog društva i urednik časopisa „Nastavnik”. Svoju profesionalnu karijeru završio je na visokom položaju bana Moravske banovine. Pokretač je i glavni saradnik časopisa „Gradina”, inicijator ideje o izgradnji Narodnog pozorišta u Nišu. Bavio se književnom kritikom, književnom istoriografijom, pisanjem proze i prevođenjem. Bio je osnivač, vlasnik i urednik književnog omladinskog lista „Venac”. Prozu je objavljivao i pod pseudonimom S. Nedić.

 

Marinko Stanojević 1874 – 1949

profesor i istraživač

Bio je dugogodišnji direktor gimnazije i ugledni profesor, ali je Zaječar najviše zadužio svojim naučno – istraživačkim radom. Jedan je od najboljih poznavaoca naselja, jezika, narodnih umotvorina, običaja i života u Timočkoj Krajini. Istraživački rad započeo je kao student. Išao je u pohode selima na Staroj planini i Timočkoj krajini i zapisivao sve što se ticalo narodnog života. Na temeljan naučni rad podstakao ga je dr Jovan Cvijić. Marinko Stanojević ostavio je gotovo jedine zapise narodnih pripovedaka iz ovih krajeva. Na Velikoj školi se zainteresovao za dijalektologiju, a svoje dragocene studije jezika i narodnih običaja objavio je u „Zborniku priloga za proučavanje Timočke Krajine“. ⁴

 

Dušan Pantelić 1879 – 1955

istoričar i akademik

Doktoriro je filozofiju na univerzitetu u Beču s temom „Austrija i papstvo od 1665. do 1667. godine”. Po povratku u Srbiju radi kao gimnazijski profesor u Zaječaru, a potom prelazi u Beograd, gde 1924. godine postaje redovni profesor opšte istorije na Višoj pedagoškoj školi. Bavio se modernom srpskom istorijom, proučavajući obimnu arhivsku građu. Njegova glavna dela su: „Austrijski pokušaji za osvojenje Beograda 1787 i 1788”, „Beogradski pašaluk posle Svištovskog mira od 1791. do 1794.” i „Kočina krajina”. Bio je čuvar rukopisne arhive Srpske akademije nauka i umetnosti i redovan član njenog Odeljenja društvenih nauka.

 

 
Kosta Todorović 1887- 1975

lekar i akademik

Specijalista infektolog i profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu, Kosta Todorović objavio je oko 150 naučnih radova. Među njegova značajnija dela ubraja se udžbenik „Akutne i infektivne bolesti“ kao i „Priručnik za lečenje tuberkuloznog meningitisa“. Ostao je upamćen i po tome što je 1972. godine, kada je pretilo izbijanje epidemije variole vere u Beogradu i Srbiji, on prvi prepoznao ovu opaku bolest s kojom se susreo tokom Prvog svetskog rata i tako predupredio epidemiju većih razmera. Za dopisnog člana Srpske akademije nauka izabran je 1947. a za redovnog 1948. godine. Bio je i član Nacionalne akademije za medicinu u Parizu.⁵

 

Stevan Stanković 1889 – 1945

slikar i pedagog

Bio je prvi i jedini Zaječarac koji je stakao diplomu Umetničko zanatske škole u Beogradu, ali je njegovo školovanje prekinuo Prvi svetski rat. Kao vojnik pešadinac, prešao je Albaniju i stigao do Krfa. Godine 1917. određen je za ratnog slikara Timočke divizije. U Zaječar se vratio sa brojnim odlikovanjima za iskazanu hraborost, a s prvim danima mira postaje gimnazijski učitelj veština. Okupivši kolege i druge ugledne građane oko zajedničkog cilja „estetičkog vaspitanja sugrađana, u prvom redu mladeži i negovanja umetnosti“ osniva „Društvo za negovanje umetnosti” uz koje su stasale čitave generacije mladih slikara, fotografa i muzičara. Ovo Društvo ostavilo je dubok trag u kulturnoj istoriji grada. ⁶

 

Vladislav Hiršl 1916 – 2005

muzičar i pedagog

Čeh po rođenju, Srbin po ubeđenju, sa 16 godina postaje vođa Orkestra vojne pešadijske akademije u Beogradu. Na samom početkom Drugog svetskog rata Nemci su ga kao aktivnog poručnika uhvatili i poslali u zarobljeništvo. Po svršetku rata, postaje prvi šef Radio-orkestra i muzički urednik tek osnovanog Radio-Zaječara. Godine 1948. osniva Muzičku školu i u njoj radi kao direktor i profesor violine. Ima ogomne zasluge za razvoj muzičkog života grada, a zaslužan je i za utemljenje muzičkih škola u Knjaževcu i Negotinu. Jedan je od osnivača Muzičke omladine Srbije i Festivala muzičkih škola Srbije. Sa svojim Društvom prijatelja muzike, 1969. godine formirao je prvi simfonijski orkestar Timočke krajine „Kolegijum muzikum“. ⁷

 

Ljubinko Stojković 1920

virusolog

Doktor medicinskih nauka, direktor Instituta za serume i vakcine u Beogradu, predsednik Društva mikrobiologa Srbije, član Kraljevskog društva za medicinu u Londonu i Međunarodnog komiteta za virusološke kongrese. Uz sva profesionalne i počasne dužnosti, Ljubinko Stojković je i jedan od zaslužnih stručnjaka u timu koji je proizveo živu vakcinu protiv dečje paralize. Za njegovo ime vezane su i najsvetlije stranice u istoriji instituta Torlak. Autor je brojnih stručnih radova.

 

 
Aleksandar Acković 1922 – 1974

novinar

Jedan od utemeljivača i prvi glavni i odgovorni urednik Trećeg programa Radio Beograda koji je, po ugledu na slične programe koji su osnivani u zapadnoevropskim zemljama posle Drugog svetskog rata, bio programski okrenut kulturi, umetnosti i teoriji umetnosti. Program je pušten u etar novembra 1965. godine. Alaksandar Acković je vodio i uređivao istoimeni časopis za teoriju i kritiku koji je, između ostalog, objavljavao izbor iz emitovanih sadržaja Trećeg programa Radio Beograda. Prvi broj časopisa pojavio se jula 1969. godine.⁸

 

Tomislav Mijović 1932

pesnik i urednik

Kao student književnost postaje član redakcije, a potom i glavni urednik beogradskog studentskog lista za književnost i kulturu „Vidici”. Po povratku u Zaječar, uređuje kulturnu rubriku nedeljnika „Timok”, a od 1961. godine glavni je urednik časopisa za društvena pitanja, kulturu i umetnost „Razvitak”. Uredio je i likovno-grafički opremio preko stotinu monografija. Učestvovao je u pokretanju i radu brojnih kulturnih manifestacija. Sarađuje s književnim časopisima u kojima objavljuje pesme, pripovetke, prikaze, oglede, kritike… Objavio je petnaest autorskih knjiga poezije. Pesme su mu prevedene na više stranih jezika. Dobitnik je mnogih priznanja, među kojima i Vlade Republike Srbije za vrhunski doprinos kulturi.⁹

 

Živojin Pavlović 1933 – 1998

filmski reditelj i književnik

Jedan je od najznačajnijih reditelja crnog talasa jugoslovenskog filma, plodni književnik, slikar i profesor na FDU u Beogradu. Rođen je u Šapcu, ali je detinjstvo proveo u majčinom selu kraj Zaječara, pa se osećao Zaječarcem. Snimio je 15 filmova i objavio preko tridest knjiga pripovetki, eseja, romana, dnevničkih beleški. Dobitnik je svih značajnih domaćih i mnogih međunarodnih priznanja, kako na polju filma, tako i na polju književnosti. Prvu Zlatnu arenu dobio je za film „Buđenje pacova” na festivalu u Puli 1967. godine. Njegovi filmovi su mahom socijalne drame, sa glavnim likovima neprilagođenim društvu u kojem žive. Nakon filma „Zaseda” (1969) bio je žestoko kritikovan od strane vlasti, a njegov dnevnik „Ispljuvak pun krvi” objavljen 1984. bio je zabranjen. Poslednji film „Država mrtvih” premijerno je prikazan 2002. godine, na četvorogodišnjicu autorove smrti.¹⁰

 

Krstomir Milovanović 1936 – 2005

slikar i scenograf

Sa 14. godina upisao je scenografski odsek u Školi za primenjenu umetnost u Nišu. Akademiju likovnih umetnosti završio je 1962. godine u Beogradu. Iako je završio slikarstvo, prema scenografiji je gajio veću ljubav. Godine 1966. zaposlio se kao scenograf u zaječarskom Narodnom pozorištu. Tokom radnog veka dugog skoro 40 godina realizovao je više od 200 pozorišnih scenografija i blizu 100 scenografskih rešenja. Sa ukupno 11 nagrada za scenografiju na susretima profesionalnih pozorišta Srbije „Joakim Vujić“ apsolutni je rekorder. Narodni muzej Zaječar čuva dela ovog istaknutog umetnika iz različitih faza njegovog stvaralaštva, a njegove zidne kompozicije se i danas mogu videti u osnovnoj školi „Ljubica Radosavljević Nada“ u Zaječaru i zaječarskom pozorištu. Bio je jedan od inicijatora stvaranja prvog udruženja likovnih i primenjenih umetnika u Zaječaru – Grupe 72.¹¹

 

Miodrag Sibinović 1937

profesor i književni prevodilac

Grupu za ruski jezik i književnost diplomirao je u Beogradu 1959. godine, gde nastavlja da radi kao predavač. Doktorat književnih nauka brani 1970. godine. U slavističku nastavu uvodi kurseve iz teorije prevođenja. Njegova knjiga „O prevođenju” bila je osnovni udžbenik za sve srednjoškolce prevodilačkog smera u Srbiji. Objavio je preko 250 stručnih i autorskih radova i 14 autorskih knjiga iz oblasti nauke o književnosti. Priredio je mnoga izdanja ruskih i ukrajinskih pisaca i preveo preko 60.000 stihova iz ruske, beloruske, ukrajinske, češke, bugarske, jermenske i gruzijske poezije. Za doprinos u obeležavanju 200. godišnjice Puškina 1999. dobio je medalju Vlade Ruske Federacije, a 2007.godine Vlada Republike Srbije dodelila mu je posebno priznanje za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi.¹²

 

Ljubiša Rajković Koželjac 1940

književnik i prosvetni radnik

Diplomirao je i magistrirao na Filološkom fakultetu u Beogradu na grupi za srpskohrvatski jezik i jugoslovensku književnost. Doktorsku disertaciju odbranio je 1994. godine na Filološkom fakultetu u Prištini. Kao prosvetni radnik radio je u mnogim školama. Bio je jedno vreme i prosvetni savetnik, kao i lektor u Francuskoj. Radio je kao istraživač na prištinskom Institutu za izučavanje kulturne baštine Srba, i kao urednik izdavačke delatnosti biblioteke „Svetozar Marković” u Zaječaru.

Kao stvaralac, Koželjac je izrazito plodan: objavio je na hiljade pesama, priča, eseja – bibliografija njegovih radova sadrži čak 1400 jedinica. Bavi se i naučnim radom, osobito na polju etnologije, antropologije i lingvistike. Godine 2006. dobio je Vukovu nagradu, koju dodeljuje Kulturno-prosvetna zajednica Republike Srbije. ¹³

 

Jovan Džo Miković 1940 – 2014

džez muzičar

Uz oca violinistu, počeo je da svira već u šestoj godini. Muzičku akademiju u Beogradu upisao je sa 17. godina i diplomirao u 21. godini života. Karijeru je započeo u rodnom Zaječaru, ali se brzo otisnuo u svet. Najpre je nastupao sa poznatim džez-orkestrima širom Jugoslavije, a 1963. godine seli se u Nemačku i naredne dve decenije krstari po džez pozornicama sveta. Početkom sedamdesetih, privremeno ostaje u SAD, gde godinu dana provodi na turneji u orkestru legendarnog Džimija Smita. Početkom osamdestih, na poziv dirigenta Kresa Paskutinija, Miković se prihvata posla pedagoga u Muzičkoj školi u Ulmu i tu predaje više od tri decenije. Jovan Džo Miković je svirao mnoge instrumenete i komponovao, ali je ponajviše upamćen kao virtuozni tenor-saksofonista. Njegovo ime upisano je u Džez enciklopediju.¹⁴

 

Aleksandar Blatnik 1944

arhitekta i svestrani umetnik

Po obrazovanju arhitekta, kao stučnjak Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Nišu bavio se restauracijom crkava i istorijskih zdanja. Svoje brojne umetničke talente ispoljio je na polju karikature, slikarstva, grafičkog dizajna, književnosti… Svoju prvu karikaturu nacrtao je na odsluženja vojnog roka i nastavio predano da se njome bavi, tako da danas slovi za jednog od najvećih srpskih karikaturista. Nastupio je na oko 400 grupnih izložbi u zemlji i inostranstvu, priredio 40 samostalnih izložbi, objavio 12 knjiga karikatura i dve knjige priča: „Kraljevica ” i „U tri i deset za Zaječar”. Dobio je oko stotinak nagrada za karikaturu, ilustraciju, dizajn i slikarstvo. Član je slikarsko-grafičke sekcije ULUPUDS, sa zvanjem „istaknuti umetnik“ i nosilac je ULUPUDS-ove nagrade za životno delo.

 

Bora Dimitrijević 1949

arheolog

Diplomirao na katedri za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu 1973. godine. Od 1976. do 2001. godine radi u Istorijskom arhivu „Timočka krajina“, a 2001. godine preuzima dužnost direktora Narodnog muzeja u Zaječaru. Pod njegovim rukovodstvom Feliks Romulijana je 2007. godine upisana na listu Uneska i postala prepoznatljiv brend srpskog kulturnog turizma. Objavio je više radova iz oblasti arhivistike i istorije. Priredio je knjige: „Popis stanovništa varoši Zaječar iz 1863. godine” i „Knjigu naredbi rovovske baterije Timočke divizije 1916 – 1918”. Koautor je izdanja Zadužbine Nikole Pašića: „Odjeci Pašićevog života”, „Nikola Pašić – predsedniku vlade”, „Antonije Antić beleške” i „Nikola Pašić – zaostavština iz Toronta 1876 – 1903.”¹⁵

 

Vladimir Stanković 1949

sportski novinar i književnik

Prisutan je u srpskom i evropskom sportskom novinarstvu više od četiri decenije. Karijeru je započeo kao beogradski dopisnik zagrebačkog „Vjesnika“, a posle jedne decenije prelazi u „Borbu“ na mesto urednika sportske rubrike. Godine 1992. matična kuća ga šalje u Španiju kao dopisnika. Uz dopisničke poslove za srpsku štampu, radio i kao urednik španskog izdanja mesečnika „FIBA Basketbol“ i objavljivao napise u brojnim prestižnim španskim sportskim listovima. Od 2000. do 2006. godine bio je direktor za medije Evrolige, a zatim i direktor za međunarodne odnose u košarkaškom klubu Dinamo iz Moskve.

Autor je knjige „Motevideo, Bog te video” po kojoj je snimljen istoimeni popularni film i tv serija. Objavio je i naslove „Španija od našeg dopisnika” i „Zadnja pošta-Timok”, a zajedno sa Aleksandrom Ostojićem napisao je knjigu „50 veličanstvenih”.

 

Momčilo Radenković 1952

pevač, gitarista i kompozitor

Muzikom je počeo da se bavi još kao dečak u zaječarskom tamburaškom orkestru „Bisernica”. Član je i idejni pokretač legendarne rok grupe „Zlatni prsti”, osnovane 1970. godine. Grupa je 1974. pobedila na zaječarskoj Gitarijadi. Godine 1975. sa pesmom „Budi hrabra“ plasiraju se u finale subotičkog omladinskog festivala, a svoj prvi debi album pod nazivom „Zlatni prsti” objavljuju 1976. godine. Kompozitor većine pesama bio je Momčilo Radenković. Upamćeni su njegovi hitovi „Reših da se ženim“, „Kako da osvojim tebe“, „Ima nešto u tebi što nikom poklonio ne bih“. Nakon objavljivanja drugog albuma, grupa je promenila ime u Nokaut, a 1982. godine prestala je da postoji. Momčilo Radenković je, zajedno sa svojom grupom, odigrao važnu ulogu u etabliranju zaječarske Gitarijade. ¹⁶

 

Saša Jelenković 1964

pesnik

Diplomirao na grupi za opštu književnost i teoriju književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu. Bio je urednik za poeziju u „Književnoj reči“ i „Reči“, i sekretar redakcija časopisa „Istočnik“ i „Poezija“. Objavio je devet pesničkih zbirki. Za zbirku „Neprijatna geometrija” nagrađen je priznanjem „Matićev šal“, nagrada „Milan Rakić“ dodeljena mu je za knjigu „Ono što ostaje” , a nagradu „Vasko Popa“ dobio je za zbirku „Knjiga o srcu”. Pesme su mu prevođene na brojne svetske jezike i objavljivane u inostranim časopisima i antologijama. Član je Srpskog PEN centra i Srpskog književnog društva. Od svih književnih nagrada koje je dobio, ističe se Disova nagrada za celokupno pesničko delo. Dobitnik je i nagrade Zlatni bibliotekar za popularisanje knjige i kulture čitanja. ¹⁷

 

---