Srpski narod tokom srednjeg veka nesumnjivo je bio u toku sa savremenim događajima, podjednako i na istoku i na zapadu Evrope. U periodu krstaških ratova srpski vladari su uspostavljali veze sa vođama krstaša, sa njima razmenjivali darove, bratimili se i pokušavali stvoriti političke saveze. Da su pojedini Srbi pošli sa krstašima put Svete zemlje u ovo vreme, može se samo pretpostaviti, ali nakon oslobođenja Hristovog groba i osnivanja Jerusalimskog kraljevstva srpsko prisustvo je evidentno. Novouspostavljeno hrišćansko kraljevstvo omogućilo je hrišćanima bezbedno naseljavanje, a među naseljenicima se pominju i Sloveni, odnosno Srbi Dukljani. Među njima je i jedna izuzetna figura, koja nije ostavila samo trag o srpskom prisustvu na prostoru današnjeg Izraela i Palestine, već i najstarije spomenike srpske glagoljske pismenosti. Ta ličnost je bio srpski monah Dimitrije Sinait, primorac iz Zete ili Travunije. Dimitrije se iz rodnih krajeva u Svetu zemlju preselio u 11. veku, kada i nastaje Sinajski misal, odnosno Dimitrijev psaltir, pisan njegovom rukom, što ga ujedno čini i najstarijim srpskim književnikom. U drevnom vizantijskom Manastiru Svete Katarine, zadužbini cara Justinijana iz 6. veka, 1975. godine došlo je do novog otkrića. Kripta Svetog Đorđa krila je veliki broj do tada nepoznatih srednjovekovnih rukopisa, među kojima je bio i Dimitrijev rukopis, i pored njega još 24 za koje je analizom utvrđeno da su srpski.

Izvor: YOUTUBE

Jezik kojim se monah Dimitrije služio bio je srpska redakcija staroslovenskog jezika, a umeo je, osim glagoljicom, da se služi ćiriličnim, latiničnim i grčkim pismom, što svedoči o čoveku sofisticiranog obrazovanja i istaknutom mestu koje je imao među bratijom, među kojom je takođe moglo biti Srba. Njegova crkvena dela mogu se ubrojati u obe crkvene tradicije – istočnu i zapadnu, što govori o bogatstvu i slojevitosti srpske kulture.

Dimitrijev rukopis, koga odlikuju uvežbanost, krupna slova i oštre linije, osoben je i lako prepoznatljiv, te je stoga jasno vidljiv i u nekim, još važnijim spisima iz Svete zemlje. Jedan od njih su svakako Kijevski listići, glagoljski rukopis koji potiče sa prostora Velikomoravske kneževine. Smatra se da šest od sedam sačuvanih listova pergamenta potiče iz 9. veka, a poslednji je nastao nešto kasnije.

Treća strana Kijevskog misala
(Izvor: Vikipedija)

Odlomak iz Poslanice apostola Pavla Rimljanima i molitva Bogorodici napisana je krajem 11. ili početkom 12. veka, a upoređivanjem jezika i pisma utvrđeno je da je autor upravo monah Dimitrije. Dr Viktor Savić utvrdio je poreklo rukopisa na osnovu ranije objavljenih istraživanja bečkog slaviste Hajnca Miklasa.

Svedok Dimitrijevog boravka i rada u Svetoj zemlji je i Sinajski služabnik, takođe nastao krajem 11. i početkom 12. veka. Rukopis pored osnovnog, crkvenog teksta pisanog glagoljicom, sadrži i pomjanik ne smo sveštenih lica, već i mirjana iz Dimitrijeve neposredne okoline. Za pomjanik je naročito zanimljiva činjenica da je ispisan ćiriličnim pismom, što svedoči o Dimitrijevoj veštini.

Dimitrijevo delo pre svega predstavlja svojevrstan pokazatelj književno-jezičkog kontinuiteta od kraja 10. do početka 12. veka, ali je na neki način i vesnik uloge koju će monasi Sinaiti imati u odbrani pravoslavne vere u doba Lazareve moravske Srbije.

PIŠE: Msr Aleksandra Šuković

Izvor: Marko Aleksić, Srpski viteški kod, Beograd 2016, str. 66–72.