Etnografske specifičnosti Sombora i okoline

Narodna nošnja

Današnja etnografska slika Sombora, kao posledica stalnih migracija stanovništva, ustaljena je tek polovinom 20. stoleća. Ipak, njena osnova nastala je još u 18. stoleću, kada je, uz većinsko

srpsko i bunjevačko stanovništvo, koje je ovde naseljeno, delimično, još u vreme turske uprave, a najznatnijim delom u seobama 1687. i 1690. godine, počelo da se doseljava mađarsko i nemačko stanovništvo, mahom kao trgovci, zanatlije i činovnici. Šokaca u samom gradu nije bilo, ali su živeli u tri somborska sela: Monoštoru, Kolutu i Bregu, gde su se doselili još polovinom 16. veka o čemu postoje zapisi u turskim defterima iz 1570. i 1578. godine.

Krajem 18. veka doseljavaju se i prve jevrejske porodice, čime je bila formirana etnička osnova Sombora za narednih jedan i po vek. Srpsko stanovništvo je, sve do polovine 19. veka, predstavljalo apsolutnu, a zatim relativnu većinu u gradu, a uz njega je bilo najbrojnije bunjevačko stanovništvo, koje je, tokom 19. i početkom 20. stoleća, bilo podložno mađarizaciji, a tokom većeg dela 20. stoleća, kroatizaciji. Jevrejska zajednica je, skoro u potpunosti, nestala u holokaustu tokom Drugog svetskog rata, a nemačko stanovništvo je raseljeno nakon završenog rata, posle koga je došlo i do znatnije kolonizacije (u neposrednu okolinu Sombora) srpskog i hrvatskog življa iz Dalmacije, ali i iz drugih krajeva tadašnje Jugoslavije (Crna Gora, Lika, Kordun, Banija). Svaka etnička skupina čuvala je i negovala svoja prepoznatljiva etnografska obeležja, ali je, zajedničkim životom, neumitno došlo i do preplitanja međusobnih uticaja.[1].

Izrazita zajednička crta svih, jeste vezanost za plodnu bačku ravnicu, njena sela i salaše.  Bogatstvo somborske „etno slagalice“ je najuočljivije u raznolikosti ženskih narodnih   nošnji.

Ženske narodne nošnje[2]

Ubrađaj

Kapa lepote i plodnosti

Najosobeniji deo srpske ženske nošnje je „ubrađaj“. To je svečana kapa nevesta i mladih žena koje su je nosile u svečanim prilikama, obično godinu dana po venčanju ili do rođenja prvog deteta. Ubrađaj se sastoji od tri dela: zlatne čipke koja služi da se uokviri lice i veže se ispod brade, pravougaone bele marame od tankog vapera ukrašenog po ivicama zlatnom čipkom i reljefno urađenog zlatoveza u vidu biljnih motiva. Ta marama se pričvršćuje za donju maramu od povezane punđe stranom koja nema ukrasa i ubrađaj se potom slaže pod bradu, preko grudi, zatiljka i vrata i završava se na leđima. Treći deo čini ukras od veštačkog cveća ili klasja žita koji se stavlja preko marame sa obe strane lica. Ukras je simbol lepote, plodnosti i zaštite mlade žene.




Zlatovez i lionska svila

Nošnja Bunjevki prepoznatljive je, pre svega, i po dugim i širokim suknjama od lionske svile, ali se izrađuje i od platna, somota, ponekad i od čoje u crnoj, teget ili bordo boji. Materijali se ukrašavaju  krupnom biljnom ornamentikom, a ako su jednobojni, ukrašavaju  se zlatovezom i zlatnom trakom ili čipkom. Žene nose marame karakteristično povezane ispod brade ili kape«džege».

Mađarska nošnja

Karakteristična mađarska ženska nošnja sačuvala se u selima Doroslovu, Telečkoj, Kupusini i Bogojevu. U Doroslovu se šije od crvenkaste svilenkaste tkanine sa žutim i zelenim šarama u vidu cvetova, grana i ruža. Ukrašena je roze i ljubičastim trakama i zelenkastom čipkom i šljokicama. Nošnja se sastoji i iz mnogobrojnih čvrsto uštirkanih podsuknji.

Haljeci i nakit od konjske dlake

Nošnja Šokica odlikuje se bogatstvom broja haljetaka, kroja, materijala i ukrašavanja – tkanjem, heklanjem, aplikacijom, čipkom, vezom… Osoben je nakit od konjske dlake sa upletenim raznobojnim staklenim perlicama, niske od srebrnog novca, kao i način češljanja i kićenja.

Kod svih pomenutih ženskih nošnji nose se haljeci, ali sa svojim specifičnostima: košulja, gornja suknja, prsluk, kecelja, pojas kod koga se posebno obraćala pažnja na kroj i lepotu ukrašavanja. Svima je specifična kapa «džega» ili «fićula» kod Mađara, koje nose sve udate mlade žene.

[1]Milan Stepanović, beleške za pripremu izložbe

[2]Navedeno prema: Ljubica Bačić, kustos etnološke zbirke Gardskog muzeja Sombor, beleške za pripremu izložbe Naj@Sombor