Tvrđava Ram (Hram) nalazi se na desnoj obali Dunava, između Kostolca i Velikog Gradišta, u istoimenom selu, nedaleko od Lederate, poznatog antičkog utvrđenja. Sagrađena je sa ciljem da štiti granicu i pogranične oblasti, krajem 15. veka.

Smatra se da su tvrđavu podigli Turci 1483. godine kako bi ojačali granicu između Smedereva i Golupca, jer je pretila opasnost iz susedne kraljevine Ugarske. Ipak, neki istraživači iznose i pretpostavku da je tvrđava podignuta ranije za odbranu od hladnog oružja, a da su je Turci prilagodili upotrebi vatrenog oružja, kao što je to bio slučaj u Golupcu i Smederevu.

Ozbiljniji strateški značaj Ram je imao samo do 1521. godine, kada se granica turske imperije pomerila na sever. Za vreme turske vladavine oko tvrđave se razvilo civilno naselje, o čemu danas svedoče ostaci jednog amama i karavan-saraja. Tokom 18. veka u austrijsko-turskim ratovima tvrđava je ponovo bila strateški značajno uporište, a zatim je život u njoj lagano zamirao, sve do prve polovine 19. veka, kada su je Turci definitivno napustili.

Ramska tvrđava ne donosi posebne novine u fortifikacionom smislu jer je zadržala obeležja ranijeg graditeljstva, uslovljena primenom hladnog oružja, a potom i prevaziđena otkrićem artiljerije. Ipak, danas su njene istorijske i arhitektonske spomeničke vrednosti nesporne. Od izuzetnog značaja je stepen očuvanosti tvrđave i svih njenih delova koji omogućavaju da se u potpunosti sagleda prvobitni izgled, sistem odbrane i način življenja ovakvog fortifikacionog sistema.

Tvrđava je bila predmet interesovanja mnogih putopisaca iz 16. i 17. veka, koji su prolazili ovim krajevima. Nazivala se Hram, iako se taj toponim do 15. veka koristio za ugarsku tvrđavu na severnoj obali Dunava, na mestu današnje Bele Palanke, za koju se od 15. veka koristi naziv Haram.

Kad ne može Rim, dobar je i Ram

Po jednoj legendi Ram je osnovao još antički Rem, motivisan željom da se i po njemu imenuje neki grad, baš kao što je slavni Rim nazvan po njegovom popularnijem bratu Romulu. Uporno je tragao za mestom na kom bi osnovao naselje koje će ga proslaviti, vodeći sa sobom lepu Leticiju, sve dok nije, putujući Dunavom, ugledao cvetni brežuljak i, zadivljen njegovom lepotom, odlučio da na tom mestu podigne grad po imenu Ram.

Drugi nastanak Rama vezuju za doseljavanje Slovena, koji su ovde podigli paganski hram, po kojem je potonji grad dobio ime.

Treća legenda o impresivnom utvrđenju govori o sultanu Bajazitu II, koji je u predahu od ratovanja sa Mađarima naložio da mu na uzvišenju nad Dunavom polože na travu ćilim – ihram. Nakon uspešnog ratovanja, naredio je da se na mestu gde je bio prostrt njegov ihram podigne tvrđava, koja je nazvana Haram – Ram. Priča se da je sultan lično položio kamenje na rubove, zbog čega je tvrđava dobila karakterističan petougaoni oblik.

Veliki strah od hajduka

Hrišćani koji su stanovali u tvrđavi uživali su određene poreske olakšice, odnosno bili su oslobođeni harača, ispendže i drugih dažbina, zbog poslova koje su obavljali za tursku posadu. Na primer, u 16. veku u Ramu su dva kovača pravila oružje i druge gvozdene predmete, dok su klesari izrađivali kamene kugle, za šta su primali redovnu platu od Turaka. Dvadesetak hrišćana je, zbog stalne opasnosti od srpskih i bugrskih hajduka, bilo u obavezi da danonoćno stražari na obali Dunava. Ovakav oprez je bio neophodan i zbog toga što su u tvrđavi bile pohranjene mnoge vladarske dragocenosti. Pominje se da je u Ramu krajem 15. veka popravljena i tophana – topolivnica. Defter smederevskog sandžaka svedoči o tome da se preostalo stanovništvo uglavnom bavilo ribarenjem na Dunavu, gajenjem loze i spravljanjem vina, kao i proizvodnjom meda, masla i sira.

Carinik Vuk Karadžić

Značajniju ulogu Ram je imao tokom srpskih ustanaka, kada se poznate ličnosti i bitni događaji vezuju za njega. Iz Rama je 1804. krenula delegacija pod vođstvom prote Matije Nenadovića za Rusiju, tražeći pomoć u borbi protiv Turaka. Ram se navodi i kao mesto gde je Karađorđe tajno prešao 1817. u Srbiju. U Ramu je kao sedištu dištrikta bila i carinarnica, u kojoj je jedno vreme radio Vuk Karadžić. Na obali Dunava, ispod Ramske tvrđave, i danas se nalazi zgrada iz koje je Vuk Karadžić slao pisma knezu Milošu. Za vreme vladavine Miloša Obrenovića preko skele koja je saobraćala od Rama prema Bazjašu odvijala se trgovina prehrambenim proizvodima. Ram je imao i svoj grb.

Izvor: Vuković i dr. 2017: Valentina Vuković, Srđan Ercegan, Vladimir Pihler i Miško Lazović, Tvrđave na Dunavu, Novi Sad – Beograd: „Prometej” – Prirodno-matematički fakultet – Radio-televizija Srbije, str. 129–144.