Sombor označen znamenom kule (između Apatina i Bača) na zemljopisnoj mapi Volfganga Lacijusa iz 1556. g.

Prva stranica zapisnika sa Protestnog zbora somborskih graničara od 18. novembra 1745. g. pisana crkveno-slovenskim jezikom i ćiriličnim pismom

Istorija somborskih graničara i ratnika započinje krajem 17. veka, kada se, u nekadašnju tursku varoš i njenu okolinu, 1687. godine doselila veća grupa Bunjevaca, a tri godine potom, u Velikoj seobi, i veća grupa Srba. Novodoseljeni Srbi i Bunjevci odmah su osnovali Rackog naroda miliciju koja se srčano borila u austrijsko-turskim bitkama kod Slankamena 1691. godine i kod Sente 1697. godine.[1] Zbog učešća ovdašnjih graničara u nekoliko presudnih bitaka austrijske vojske, Sombor je 1702. godine dobio status vojnog šanca na novostvorenoj Potiskoj vojnoj granici, a petnaest godina kasnije i status vojnog mesta.  Somborski graničari borili su se u svim ratovima koje je Austrijska carevina vodila u provoj polovini 18. veka – protiv mađarskih ustanika Ferenca Rakocija (1703 – 1711), austrijsko-turskim ratovima (1716 -1718) i (1737 – 1739), u ratu za poljsko nasleđe 1733/34, u borbi protiv pobunjenih Rumuna 1738. godine, kao i po evropskim ratištima od Šlezije i Bavaraske do Češke u ratovima za austrijsko nasleđe od 1740. do 1745. godine.[2]

Godine 1745. Sombor je izdvojen iz sastava Potiske vojne granice, uključen u sastav Bačke županije i priveden pod nadležnost Ugarske dvorske komore. Graničarima je data mogućnost da ostanu u vojnoj službi ukoliko se presele u naselja na novostvorenoj Vojnoj granici u Sremu. U suprotnom, bili bi razvojačeni i postali bi komorski podanici. Somborski graničari, iskusni i prekljeni ratnici, koji su se tek vratili s evropskih bojišta, održali  su 18. novembra 1745. protesni zbor na trgu ispred Svetođurđevske crkve, na kome je, dokumentom pisanim srpskoslovenskim jezikom i građanskom ćirilicom, koji su potpisala 244 graničara, zatraženo od bečkog dvora da poništi odluku o razvojačenju zbog koje je, kako navode graničari, nastalo opšte naše očajanje. Ujedno su odredili izaslanstvo koje je upućeno u Beč na pregovore s dvorom i već u prvoj predstavci, koju su izaslanici podneli carici Mariji Tereziji, predložili su da Sombor, uz novčanu nadoknadu carskoj blagajni, dobije status slobodnog i kraljevskog grada, pravdajući to svojim velikim ratnim zaslugama u prethodnim ratovima.”[3]

Pregovori sa dvorom nisu tekli glatko, bilo je otpora, zabuna i spletki, ali je diplomatsko umeće i rešenost Somboraca da poneku činovničku blagonaklonost kupe i novcem na koncu urodilo plodom. Iznos od 150.000 rajnskih forinti uplaćen je u carsku blagajnu. Carica je na Povelju stavila svoj potpis i pečat 17. februara 1749. godine.  Najveći deo novca Somborci su pozajmili pod nepovoljnim uslovima. Anuitete kredita grad je u potpunosti otplatio tek 1806. godine.[4]

Uvodne stranice povelje

Ovu presudnu bitku za status grada zajedno su i složno izvojevali srpski i bunjevački pripadnici vojnog staleža. Međusobnu ravnopravnost u upravljanju gradom uredili su ugovorom (tzv. Alternativom). Povelja uverljivo svedoči o odlučnosti, hrabrosti, dalekovidosti i mudrosti somborskih srpskih i bunjevačkih graničara koji su stišavajaći svoj bunt zbog razvojačenja pokrenuli politički poduhvat koji je nakon tri godine vešte diplomatske borbe i velike materijalne žrtve uspešno završen 1749. godine, proglašenjem Sombora za slobodan i kraljevski grad, a potom je usledio njegov ubrzan privredni, prosvetni i kulturni uspon.” [5]

Original Povelje slobodnog i kraljevskog grada Sombora čuva se u Istorijskom arhivu grada, a metalna škrinja u kojoj je doneta iz Beča izložena je u Muzeju grada.

[1] Navedeno prema: Povelja slobodnog i kraljevskog grada Sombora, Milan Stepanović, Istorijski arhiv Sombora, 2008.
[2] Ibid.
[3] Ibid
[4] Ibid
[5] Ibid.