Prolazak Huna kroz vrata naroda 375. godine ostavio je svoj trag širom Evrope. Rimsko carstvo nije imalo snage da se suprotstavi novom neprijatelju. Vekovi građanskih ratova su pokazali svoje posledice. Na udaru Huna našla su se i germanska i slovenska plemena u istočnoj Evropi. Prvo su se Germani pokrenuli, raširili su se po celoj zapadnoj Evropi i severnoj Africi i uništili su Zapadno Rimsko Carstvo 476. godine. Posle Germana i Sloveni su krenuli u seobu. Oni su se u početku razširili u Panonskoj niziji, a najzapadnije dokle su došli je prostor istočne Nemačke. Tu su slovenska plemena osnivala svoje državice. Sredinom šestog veka u Panonsku niziju se naseljavaju Avari i osnivaju svoj kaganat. Sa Slovenima koji su živeli na tom prostoru sklapaju savez i zajedno počinju da pustoše okolne oblasti Balkana.

U poslednjim decenijama VI i početkom VII veka Sloveni i Avari su zajedno pustošili Balkan. Car Mavrikije (582–602) je pokušao da im se suprotstavi. O tim događajima Georgije Ostrogorski piše da „ogorčene borbe su otpočele oko prelaza preko Save i Dunava. Posle trogodišnje opsade avarski hagan Bajan je 582 g. osvojio Sirmijum. Dve godine docnije zauzet je privremeno i Singidunum, koji će više puta prelaziti iz ruku u ruke. Iste 584 g. pali su Viminacijum i Avgusta. Srušivši vizantiski odbrambeni sistem, Avari i Sloveni počeli su da se neodoljivo šire po Balkankom Poluostrvu. S druge strane, i Sloveni na donjem Dunavu, nezavisni od avarske vlasti, sve dublje su prodirali u vizantiske provincije. Tada je došlo i do prvih slovenskih i avarskih napada na Solun (584. i 586). Što je još važnije, otpočelo je naseljavanje pojedinih slovenskih plemena na Balkanu. Sloveni se više nisu zadovoljavali pljačkanjem, već su počeli da se trajno nastanjuju na vizantiskom tlu i da okupiraju vizantiske zemlje.

Od velikih spoljnopolitičkih događaja ranovizantiskog doba nijedan nije imao ni približno toliki značaj za Vizantisko carstvo kao prodiranje Slovena na Balkan. Svi ostali varvarski upadi koje je Carstvo tada doživelo imali su prolazan karakter. Čak i velika seoba Germana, koja je tako duboko uzdrmala Imperiju, na kraju je mimoišla Vizantiju. Sloveni su, naprotiv, ostali na Balkanu za sva vremena i postali jedan od najvažnijih faktora vizantiske istorijeˮ.[1] Vrhunac upada Avara i Slovena na teritoriju Carstva je opsada Carigrada iz 626. godine kada su grad opseli sa balkanske strane Avari i Sloveni, a sa maloazijske Persijanci. Pobeda vizantijske flote nad slovenskom donela je slom avarsko-slovenske opsade i oni su se povukli, a za njima i Persijanci. Tako je Carigrad spašen, a Sloveni su počeli da se šire Balkanom i da ostaju na njemu.[2]

Izvori od VII do XI veka nisu brojni zbog velikih previranja koje su zadesile Vizantiju u tom periodu pa ne možemo sa sigurnošću da rekonstruišemo kako je naseljavanje Slovena teklo. Ono što znamo sigurno su imena nekih slovenskih plemena. O tome Sima Ćirković kaže da „iz perioda VII–XI veka ostalo je sačuvano više od 20 imena slovenskih skupina sa velikog prostora od Koruške do Peloponeza i Crnog mora. Idući od zapada ka istoku i jugu, uzmajući samo nesporna imena, susrećemo: Karantance (Horutane), Hrvate, Guduskane, Neretljane, Zahumljane, Srbe, Travunjane, Konavljanje, Dukljane, Moravljane, Timočane, Severce, Druguvite, Velegezite, Verzite, Sagudate, Rinhine, Strimonce, Vajunite i na Peloponezu Jezerite i Milinge. Jedan deo je rano nestao uključen u susedne države, kakve su bile Vizantija i Bugarska, ili upijen i rastvoren u prostranijoj slovenskoj državi, što se desilo susedima Hrvata i Srbaˮ.[3]

Prve značajnije podatke o Srbima nam daje učeni car – prosvetitelj Konstantin VII Porfirogenit u svom delu O upravljanju Carstvom. On jasno definiše koje su srpske sklavinije, opisuje njihove granice, kao i značajnije gradove koji se tu nalaze.

Naseljavanjem na Balkan slovenski korpus se prostirao od Baltičkog mora do Peloponeza i od današnje istočne Nemačke na zapadu do ruskih stepa na istoku. Da je panonska nizija bila naseljena Slovenima svedoči i to što je Metodija rimski papa Hadrijan  II rukopoložio za panonskog arhiepiskopa, a sa tim se složio i carigradski patrijarh Fotije. Panonski Sloveni su priznavali vlast Avara, a kada je uništena avarska država pojedina plemena su bila nezavisna, a druga su priznavala vlast Bugara. Krajem IX veka, 896. godine mađarska plemena dolaze u Panonsku niziju i razdvajaju Zapadne i Južne Slovene i nameću im se kao gospodari. Česi i Moravljani su uspeli donekle da održe svoju nezavisnost jer su bili okruženi planinama, a Mađari, kao stepski narod koji je svoj vek provodio na konju, nisu bili zainteresovani za njih. Oni „iako malobrojni i podeljeni po plemenima, postepeno rasprostreše svoju vlast nad jugoistočnim delom predratne Ugarske. Poznati mađarski istorik Jevđenije Sentklaraji kaže da su se Južni Sloveni, u borbi s Mađarima, oslanjali na Vizantiju i svoje sanarodnike na Balkanskom poluostrvu. Da bi ovu pomoć s Balkana, onemogućio, mađarski plemenski poglavica Žolt, tokom 10. veka, provaljivao je nekoliko puta u vizantiske balkanske krajeve. Ove provale, međutim, nisu donele neke trajnije rezultate. Južni Sloveni su u današnjoj Vojvodini ostali i dalje uporni, a vizantiski uticaj onde ostao je i dalje snažanˮ.[4]

PIŠE: Vukašin Vukmirović

[1] G. Ostrogorski, Istorija Vizantije, Beograd, 1969, str. 99–100.

[2] G. Ostrogorski, nav. delo, str. 117–118.

[3] S. Ćirković, Srbi u srednjem veku, Beograd, 1995, str. 12.

[4] J. Radonić, Srbija i Ugarska u srednjem veku, Vojvodina I, Novi Sad, 2008, 129