Na relativno malom prostoru između Stalaća i Ražnja (mesta na 184 km auto-puta Beograd–Niš), na padinama Mojsinjskih planina i Poslonske planine, nalazi se veći broj crkava i manastira. Označeni kao Mala srpska Sveta Gora, ovi objekti čine jednu od retkih skupina koja je nekada bila mnogo brojnija. Danas je očuvano desetak manastira i crkava, od kojih nekoliko imaju istaknute kulturno-istorijske vrednosti. Najstariji potiču iz XI i XII v., a većina je nastala u vreme kneza Lazara i despota Stefana, kada je isihastički pokret u srpskoj crkvi bio u punom zamahu.

U najdublju prošlost nesumnjivo doseže Manastir Sv. Romana kod Ražnja. Iako je obnovljena 1820, Crkva Sv. Nikole u Braljini je zadržala osnovna prvobitna obeležja iz XIV v. Pominje se u Ravaničkoj povelji iz oko 1377. Pravougaonog je oblika, sa dubokom polukružnom apsidom i osmostranim kubetom iznad naosa. Ostaci fresaka potiču iz vremena gradnje hrama.

Crkva Sv. Marka u Jakovcu i Crkva Sv. arhanđela kod Stalaća, sa trikonhonalnim osnovama uprošćenog tipa, zasvedene su poluobličastim svodom. Način građenja i ostaci fresaka, među kojima se ističe kompozicija Čudo u Honi u Sv. arhanđelima, ukazuje na to da su obe crkve nastale krajem XIV ili početkom XV v. Sa rešenjem u obliku slobodnog krsta, nad čijim se presecima krakova uzdizalo kube nepoznate konstrukcije, Hram Sv. Jovana u Stevancu, iako znatno prepravljen prilikom obnove, ipak čuva bitna obeležja građevine s kraja XIV ili početka XV v. Najzad, Crkva Sv. Duha pod stalaćkim gradom, skromnih dimenzija i jednostavnog rešenja bazilikalnog tipa, prema nedavno otkrivenim freskama, spada među najstarije građevine u ovom kompleksu veoma značajnom za proučavanje srpske crkvene arhitekture.

IZVOR: Kulturna riznica Srbije [sastavio i uredio Jovan Janićijević], 3. izdanje, IDEA, Beograd, str. 429‒430.