Nikola Jovanović,
svršeni bogoslov Srpske Pravoslavne Bogoslovije Svetog Kirila i Metodija u Nišu.

Kroz više od dva veka svoga postojanja dostoslavna Karlovačka mitropolija iznedrila je pregršt velikana srpskog naroda i ličnosti koje su svojim radom zadužili čitav svoj narod i koji su dostojni spominjanja i sećanja svojih zahvalnih potomaka. Jedna od takvih ličnosti jeste Blažena uspomena Arhiepiskopa i Mitropolita karlovačkog i Patrijarha srpskog G. G. Georgija(Brankovića). Patrijarh Georgije je bio jedan od najvećih crkvenoprosvetnih dobrotvora u Karlovačkoj mitropoliji. Na tron karlovačkih mitropolita zaseo je u jednom od najnepovoljnijih trenuka za srpski živalj koji je bivstvovao na području tadašnje Austrougarske dvojne monarhije. Evropu su sredinom XIX veka zapljusnuli talasi revolucija koje su poznatije po zajedničkom imenu „Proleće naroda“ (1848.-1849.). Završetkom revolucija u austrijskim zemljama polako jača uticaj i moć Mađara, a pre svega jačaju njihove težnje za izjednačavanjem između dva najbrojnija konstitutivna naroda monarhije, nemačkog i mađarskog. Mađari će pokušavati da oslabe ili sasvim unište svaki mogući oblik autonomije koji je postojao kod ostalog naroda koji je živeo na ugarskom delu monarhije, samim tim i autonomije srpskog naroda. Sa ovakvim okolnostima je kroz ceo svoj život morao da se suočava patrijarh Georgije. Lik i delo patrijarha naročito je proučavao Visokoprečasni protojerej-stavrofor Dušan N. Petrović, rektor Karlovačke bogoslovije u penziji kao i Gospodin dr Goran Vasin, profesor Filosofskog fakulteta u Novom Sadu. Korisno je napomenuti da je zahvaljujući gore navedenim, poštovanim autorima skinuta zavesa zaborava sa lika i dela Svjatjejšeg patrijarha Georgija.

Patrijarh Georgije (Branković) rođen je 25. marta 1830. godine u bačkom selu Kulpinu, u blizini današnjeg Bačkog Petrovca, u porodici pravoslavnog sveštenika i kulpinskog paroha TimotijaBrankovića. Majka mu je bila Jelisaveta, poreklom iz znamenite somborske porodice Bikar. Na rođenju dobio je ime Đorđe. Školovao se u Senti, Vrbasu, Baji, Nađ Kerešu. Godine 1852. Đorđe Branković dolazi u Sremske Karlovce kako bi se posvetio izučavanju bogoslovlja, ugledavši se tako na svoga oca Timotija. Đorđe se u bogosloviji isticao kako svojim visokim intelektualnim sposobnostima tako i revnošću. U decembru 1855. godine Georgije stupa u Svetu Tajnu braka sa Jelenom Tešić iz Sente te zatim na praznik Svetog Nikolaja 6. (19.) decembra, rukom vladike bačkog Platona (Atanackovića) u obnovljenom katedralnom hramu Svetog velikomučenika Georgija u Novom Sadu , biva rukupoložen u đakonski čin. Nedugo posle primanja đakonskog prima i sveštenički čin na praznik Rođenja Hristovog i biva postavljen za kapelana (pomoćnika) svome ocu Timotiju u Senti, budući da je prota Timotije imo zdravstvenih problema. Na ovoj Bogu ugodnoj službi Đorđe će se zadržati naredne četiri godine. Požrtvovani pastirski rad mladogsveštenika Đorđa Brankovića i svi talanti i kvaliteti koje je posedovao nadaleko su se pročuli širom čitave Eparhije bačke. Zbog svega gore navedenog Bačka konzistorija uz saglasnost i pastirski blagoslov episkopa Platona imenuje Đorđa Brankovića na mesto somborskog protoprezvitera i episkop Platon ga na Preobraženje 1859. godine unapređuje u čin protoprezvitera te prota Đorđe nedelju dana kasnije sa svojom porodicom prelazi u Sombor. Za vreme službovanja u Somboru posebnu pažnju je obraćao na crkveno blagoljepije i bogosluženje. Uveo je služenje Liturgije svakog dana koje, izuzev u Karlovcima kao središtu patrijaršije, nije bilo u praksi. Voleo je lepo pojanje i često je propovedao, naročito u nedeljne i praznične dane. Svojim istaknutim besedama i savetima aktivno je učestvovao u radu Bačko-bodoroške županije. Zbog svog zapaženog javnog rada u Somboru 1861. godine, od strane Zemaljskog Školskog Saveta u Temišvaru biva imenovan za upravnika Preparandije i ovu dužnost će obavljati sve do 1872. godine. Kao poslanik somborskog protoprezviterijata prota Đorđe je učestvovao u radu svih crkveno-narodnih sabora počevši od 1861. pa sve do 1879. godine. Đorđe Branković je bio nadaleko poznat u celoj Karlovačkoj mitropoliji kao jedan od najrevnosnijih sveštenika, veliki ljubitelj školstva i prosvete i važio je za jednog od najboljih poznavaoca finansijskih prilika u mitropoliji. Svojom pojavom on je ulivao poverenje i izazivao iskreno poštovanje. Kao izuzetno cenjena i poštovana ličnost a iznad svega kao čovek opšte poznat i prihvaćen u mitropoliji bio je pogodan da primi episkopsko dostojanstvo. U međuvremenu mu se upokojila supruga Jelena sa kojom je imao troje dece te godine 1882. on biva izabran za člana Svetog Arhijerejskog Sinoda i za episkopa upražnjene eparhije Temišvarske sa središtem u istoimenom gradu. Prota Đorđe Branković 23. maja prima monaški postrig i 18. juna biva proizveden u arhimandrita koviljskog. Svečani čin njegove hirotonije obavljen je 13. jula 1882. godine u Sabornoj crkvi u Sremskim Karlovcima. U trenutku kada je izabrani episkop Georgije zaseo na tron temišvarske eparhije ona se nalazila u vrlo lošem stanju. Svojim zalagnjem uspeo je da ojača eparhijski fond u kojem je pred njegov odlazak na patrijaršijski tron bilo 15 000 forinti. Za predstojeći period tj. period do Brankovićevog izbora za patrijarha ne postoji mnogo podataka. Postoje podaci o sukobima episkopa Georgija sa radikalima. Oni su ga optuživali da je u svojoj eparhiji uveo latinično pismo na porodičnim izvodima koji se izdaju vernicima. Takođe optužili su ga da uvodi mađarski jezik u srpskoj sredini te da je član društva za širenje mađarskog jezika. Ovo je tek početak napada radikala na Georgija Brankovića, tek je to bleda senka onih napada koji će se dogoditi u njegovim poznim godinama. Svi ovi napadi plod su „kuhinje“ radikalskih novina „Zastava“ koje će, sve dok patrijarh ne preda svoju plemenitu dušu Gospodu, bestidno nasrtati na njegovu ličnost i pokušavati da uruše njegov vanserijski ugled u narodu.

Patrijarh srpski German Anđelić je umro 26. oktobra 1888. i iza sebe je ostavio loše stanje umitropoliji. Patrijarhu Germanu se najviše zamerao način na koji je došao na patrijaršijski tron. Naime,posle nasilnog penzionisanja patrijarha Prokopija (Ivačkovića), 1879. godine, episkop German je postavljen za administratora karlovačke mitropolije. Niko u mitropoliji nije odobravao ovaj potez. Još veće će nezadovoljstvo izazvati u srpskom narodu i kliru njegovo imenovanje za patrijarha 1881. godine.Na izbornom saboru dobio je 12 glasova, dok je 53 glasa osvojio episkop budimski Arsenije Stojković. Potom, car Franc Josif I nije potvrdio izbor za patrijarha episkopa gornjokarlovačkog Teofana, koji je, zanimljivo je napomenuti, bio školski drug Germana Anđelića već je za patrijarha imenovao episkopa Germana. Za administratora mitropolije postavljen je episkop bački Vasilijan Petrović, koji će ovu dužnost obavljati naredne dve godine. Godine 1889. i 1890. bile su posebno važne za srpski narod jer je to bio jubilej petstogodišnjice Kosovskog boja odnosno dvestotogodišnjice Velike seobe. Verovatno je to razlog zbog kojeg nije sazivan crkveno-narodni sabor i zvog čega je mesto patrijarha bilo upražnjeno dve godine. Na posletku sabor je sazvan i početak je zakazan za 12. april 1890. godine. Na početku saborske sednice je pročitan zvanični akt o sazivu crkveno-narodnog sabora, a potom i reskript na mađarskom jeziku predsednika vlade Đule Saparija. Za predsednika sabora sa 36 glasova izabran je Evgen Dumča. Dana 19. aprila, glasalo se za izbor srpskog patrijarha. Episkop budimski Arsenije Stojković dobio je 3 glasa, episkop gornjokarlovački Teofan Živković 11 glasova, a episkop temišvarski Georgije Branković 38 glasova. Za izbor nije glasalo ukupno osamnaest poslanika. Tri poslanika koja su glasala za episkopa Stojkovića kasnije su se pridružila većini tako da je Branković dobio ukupno 41 glas. Dana 11. maja 1890. u Sabornoj crkvi Svetog Nikolaja u Sremskim Karlovcima, održano je svečano ustoličenje patrijarha srpskog Georgija Brankovića. Sam čin ustoličenja bio je propisan protokolom po kome je carski komesar baron Fedor Nikolić od Rudne sačekao patrijarha (koji u crkvu ulazi u pratnji episkopa i sveštenika) i u Sabornoj crkvi pročitao na latinskom i srpskom potvrdnu diplomu izbora episkopa temišvarskog Georgija Brankovića za patrijarha. Posle čina čitanja diplome, Georgije se zakleo na vernost caru i kralju. Zatim je usledila Sveta Arhijerejska Liturgija posle koje je patrijarh praćen sveštenstvom i episkopima poveo narod u litiji ulicama Karlovaca, gde je svojim prvim patrijaraškim blagoslovom blagosiljao vojsku i narod koji je bio prisutan ustoličenju. Štampa je sa velikom pažnjom pratila čin ustoličenja Georgija Brankovića. Posle svečanog ustoličenja i blagosiljanja, patrijarh Georgije je po već utvrđenom redu primao deputacije. Proslava je trajala celog dana, a svečani ručak patrijarha sa episkopima i predstavnicima vlade bio je u dvoru. Patrijarh je svoje namere i planove iskazao sledećim rečima:

„Čiste ruke, u svemu i svačemu, jasna i otvorena iskrenost u svakoj radnji i preduzeću,čvrst karakter, dobra volja i neumorna težnja za sve ono što se kloni na dobro, na korist i unapredenje Svete Pravoslavne Crkve i škole i prosvete, a u granicama crkvenih i zemaljskih zakona: to je kratko moj program, koga sam se dojako držao, pa koga ću se i odjako ne samo pridržavati, nego i svu snagu svoju založiti, da uz pomoć vašu (misli na srpski narod) i Svetog Sinoda kao glavnih učitelja, u samoj stvari izvedem i ostvarim.“

Napadi radikala na ličnost patrijarha Georgija ne prestaju, i oni se nastavljaju u toku rada crkveno-narodnog sabora. U daljem toku rada sabora nema značajnijih dešavanja. Sabor je  zaključen uz obećanje patrijarha da će u što kraćem roku sazvati raspravni sabor na kojem bi se raspravljalo o pitanju finansija u Mitropoliji. Do ovog sabora nije došlo i to će se veoma zamerati patrijarhu. Naredni period karakeriše težnja austrougarskih vlasti da sprovede crkveno-političke reforme. Ove reforme su podrazumevale građanski brak, državne izvode iz knjiga rođenih, venčanih i umrlih i pitanje veroispovesti dece rođene u mešovitim brakovima. Ovo je još jedna otežavajuća okolnost za patrijarha Georgija i to na samom početku njegovog upravljanja Crkvom. Patrijarh Georgije je bio svestan svoje odgovornosti ali i teške situacije u kojoj se nalazi čitav srpski narod i on je pokrenuo inicijativu da se donese ustrojstvo narodno-crkvene autonomije. Patrijarh je smatrao da je donošenje jedinstvene uredbe ujedno najbolji način da se loše stanje u srpskoj Crkvi i autonomiji konačno dovede u red. Shodno tome formiran je „Odbor petnaestorice“ na čelu sa Aleksandrom Stojačkovićem. Patrijarh je bio mišljenja da se na predstojeći sabor treba izaći samo sa jednim nacrtom. Odbor je sastavio nacrt za predlog ustrojstva koji je nazvan „Narodnocrkveni Statut istočnopravoslavne crkve u zemljama Ugarske krune“. Sabor iz 1892. godine je pod predsedništvom patrijarha Georgija doneo odluku o osnivanju „Mirovinskog fonda za udovice i sirotnu decu srpskog pravoslavnog svetovnog sveštenstva u srpskoj mitropoliji karlovačkoj“. Reforme koje su vlasti pokušale da sprovedu u osnovi su ugrožavale autonomiju Karlovačke mitropolije. Pored spoljnih pritisaka od strane austrougarskih vlasti prema crkvi neprestano traju napadi radikala na jerarhiju i to u mnogome otežava položaj patrijarha Georgija. Iz broja u broj u Zastavinom maniru su stizali tzv. Glasovi iz naroda, iz raznih eparhija, koji su svedočili o patrijarhovom izdajstvu, njegovim lošim namerama i slomu autonomije. Sve više se pisalo o tome da Srbi imaju loše arhijereje zbog njihovih velikih novčanih primanja, što ih drži u pokornosti od patrijarha, a patrijarha u svemoćnoj poziciji u odnosu na siromašni narod. Godine 1895. predsednik ugarske vlade baron Dezider Banfi pokušao je da postavi arhimandrita Emilijana Radića na mesto budimskog episkopa bez odobrenja sabora i patrijarha. Uspeo je preko cara Franca Josifa da izdejstvuje sazivanje sinoda ali na sreću nije uspeo u svojoj nameri nekanonskog postavljanja Radića na katedru budimskih episkopa. U narednom periodu postojale su težnje da se donese jedninstveni narodno-crkveni ustav i da se konačno reši autonomno pitanje srpskog naroda. Značajniji sabori bili su 1897. godine i 1902. godine. Ni na jednom od pomenuta dva sabora nije se našlo rešenje. Jerarhija na čelu sa patrijarhom je bila za donošenje ustava. Bećina poslanika izbegavala da se izjasni po ovom pitanju, opravdano strahujući da će ugarska vlast to iskoristiti za nova ograničenja na autonomnom polju i zbog toga je kraljevski poverenik prekinuo besplodna zasedanja. Godina 1905. imala je veliku važnost za patrijarha Georgija ali i za celu mitropoliju. Naime te godine patrijarh je proslavio dva veoma značajna jubileja: pedesetogodišnjicu svešteničke službe i sedamdeset peti rođendan. Tim povodom formiran je odbor za organizaciju proslave na čijem je čelu bio protojerej-stavrofor Jovan Vučković, rektor karlovačke bogoslovije. Povodom ovih jubileja patrijarh je osnovao Propovedničku zakladu i u istu priložio 20.000 kruna, a karlovačkoj katedralnoj crkvi darovao zvono vredno 13.500 kruna. Rođendan je proslavljen skromno u patrijaršijskom dvoru, služena je Arhijerejska Liturgija u dvorskoj kapeli i priređen je ručak za zvanice. Kraljevski slobodni gradovi Sombor i Karlovci su patrijarha proglasili za počasnog građanina. Čestitke su stizale sa svih strana, štampa, kako u Austrougarskoj tako i u Srbiji, pisala je veoma lepe članke čestitajući patrijarhu i obazirući se na sva njegova dobra dela koja je učinio na korist svoga roda. Centralna proslava upriličena je 18. i 19. decembra , ceo grad je bio preplavljen građanstvom koje je saučestvovalo u ovoj veličanstvenoj svečanosti. Proslava je započeta služenjem prazničnog bdenija uoči praznika Sv. Nikolaja te je nastavljena sutra dan Svetom Arhijerejskom Liturgijom i kao kruna svega organizovana je svečana akademija u u gimnazijskoj i magistratskoj dvorani. Pevali su horovi karlovačke gimanzije i bogoslovije. Sedamnaest godina plodonosnog arhipastirskog rada patrijarha Georgija i njegova dela koja su svima i danas vidljiva svedoče o velikoj ljubavi koju je patrijarh imao prema svojoj Crkvi i svom narodu. Za vreme svoga upravljanja mitropolijom starao se za dobro srpskog naroda i njegovo prosvetno i kulturno unapređenje. Budući da je patrijarh Georgije u mlađim danima učestvovao na svim važnim crkveno-narodnim saborima, bio je svedok ideje da se formira zvanični list mitropolije. Do ostvarenja ove ideje ipak nije došlo sve do 1891. godine kada je patrijarh svojim zalaganjem pokrenuo časopis „Srpski Sion“ koji će izlaziti sve do patrijarhove smrti 1907. godine. Značaj ovakvog glasila shvatali su i prethodni srpski jerarsi, ali su svi njihovi napori usmereni u tom pravcu uglavnom postajali uzaludni zbog konstantne oskudice u novcu. Zalaganjem patrijarha Georgija, u manastiru Hopovu je 1893. godine osnovana monaška škola, gde su monasi izučavali svetovne, ekonomske i bogoslovske predmete. Ova škola je zatvorena posle šest godina, dobivši zamenu u Manastirskom seminaru u Sremskim Karlovcima. Iste godine je Karlovačka mitropolija dobila svoju štampariju. Uz pokroviteljstvo patrijarha Georgija štampani su listovi „Brankovo Kolo“, „Srpski Soko“ i „Srpski Pčelar“. Takođe trebalo je rešiti i patrijarhovo „stambeno pitanje“. Rezidencija prethodnih srpskih patrijarha u Sremskim Karlovcima postala je tesna i neadekvatna, pa je Georgije Branković 1892. godine odlučio da sagradi novu. Fond u koji su se slivala sredstva, namenjena podizanju novog patrijaršijskog doma, ustanovljen je još u doba mitropolita Stefana Stratimirovića (1757–1836), koji je priložio 50.000 forinti. Suma je do 1891. godine narasla na više od 272.000 forinti, pa se, posle osvećenja temelja moglo početi sa gradnjom. Gradnja je trajala do 1894. godine a dvor je konačno završen i opremljen 1896. godine kada je i osvećen. Tvorac ovog nesvakidašnjeg i velelepnog zdanja je arhitekta Vladimir Nikolić, koji je sproveo u delo većinu patrijarhovih zamisli. Novoizgrađena palata imala je sve što je potrebno za reprezentativni dvor srpskog patrijarha. Dvorska kapela je posvećena je Svetom velikomučeniku Dimitriju, krsnoj slavi patrijarha Georgija. Ikone je naslikao naš čuveni umetnik Uroš Predić. Patrijaršijski dvor u Sremskim Karlovcima i danas spada u najvelelepnije građevine u celoj Srbiji. Godine 1894. patrijarh osniva „Fond Svetog Save“ i prilaže mu 10.000 forinti. Sredstva iz ovog fonda su bila namenjena izdržavanju srpskih veroispovednih škola koje su zapale u teško finansijsko stanje. Takođe sledeće godine patrijarh osniva „Propovednički fond“ i u njega prilaže 2.000 kruna. Ovaj fond je postojao do patrijarhove smrti te je posle toga ugašen. Kako se broj fondova povećavao patrijarh je osetio potrebu da izgradi zdanje u kojem će smestiti upravu za pomenute fondove. Temelji zgrade su osvećeni 1901. godine, a konačno je završena 1904. godine. Zgrada je takođe bila predviđena da se u njoj održavaju crkveno-narodni sabori. Iste godine patrijarh Georgije je osvetio temelje i podigao novu, velelepnu zgradu Učiteljske škole-Preparandije u Somboru. Ovo je dokaz da patrijarh nikad nije zaboravio Sombor i lepa vremena provedena u njemu. Pored ove zgrade podigao je i zgrade za škole u Belom Brdu, Dalju, svom rodnom mestu-Kulpinu, Baji i Santovu. Stanovnici velike šokačke crkvene opštine Santova izrazili su 1899. godine želju da kolektivno pređu u pravoslavnu veru. Tim povodom su od patrijarha dobili prigodnu arhipastirsku poslanicu, a da bi ih učvrstio u nameri koja je predstavljala presedan u odnosima katolika i pravoslavaca na tim prostorima, kupio je kuću i zemlju na kojoj su podignute škola i crkva i poklonio ih Santovljanima. O svom trošku patrijarh je podigao „Bogoslovski seminar“-internat za učenike bogoslovije u koji je moglo da stane 100 bogoslova zajedno sa upravnim organima. Njegovom zaslugom bogoslovija je podignuta na viši nivo, dolaze profesori sa završenom Kijevskom, Moskovskom ili Petrogradskom duhovnom akademijom a nekolicina njih ima doktorski stepen obrazovanja. Patrijarh nije zapostavio ni gimnaziju u Karlovcima i kao njen vrhovni patron u nju dovodi vrhunski profesorski kadar. Ni ljubav prema hramovima Božijim nije izostala kod patrijarha Georgija te su za vreme njegovog upravljanja mitropolijom obnovljeni gotovo svi fruškogorski manastiri kao i parohijski hramovi širom čitave mitropolije. Patrijarh Georgije Branković upokojio se 30. jula 1907. godine u svojoj 78. godini života. Bio je dobrog zdravlja ali se predpostavlja da je bolovao od „kronične bolesti noge“. Pre svoga predstavljenja patrijarh se ispovedio i primio Sveto Pričešće iz ruku episkopa bačkog Mitrofana (Ševića). Sahranjen je sutra dan, 31. jula. Zaupokojenu Liturgiju služili su episkopi pakrački Miron, gornjokarlovački Mihailo, bački Mitrofan, uz prisustvo vladika budimskog Lukijana, vršačkog Gavrila i temišvarskog dr Georgija. Govor je održao vladika Miron. Predstavnik kralja Petra Karađorđevića na sahrani bio je general Nikodije Stefanović. Sa njim je bio i predstavnik Srpske akademije Sima Lozanić. Neposredno posle njih stigao je i general Rade Grba, predstavnik mađarske vlade. Patrijarh je položen u grobnicu Vavedenjskog manastira u Sremskim Karlovcima,koju je sam podigao za života. Sahrani je prisustvovalo oko 10.000 duša.

Sagledavajući u celini životni put patrijarha Georgija Brankovića i sva dobra dela i neizmernu ljubav prema srpskoj mladosti, prosveti, kulturi, umetnosti koju je celog svog života gajio i na razne načine iskazivao ostaje nam samo da se divimo liku i delu ovog neumornog borca i da pokušamo da se ugledamo na njega. Suvišno je bilo šta više govoriti i ponavljati činjenice navedene u predhodnom delu članka. Moje skromno mišljenje i konstatacija,kojom ću završiti ovaj članak, jeste da je profesor Georgije Magarašević još davne 1905. godine (za vreme života patrijarhovog) na najbolji mogući način, pišući spomenicu o pedesetogodišnjici patrijarhove svešteničke službe, opisao celokupan rad i pregalaštvo ovog velikana naše istorije. „….Rad patrijarha Georgija Brankovića kao retko kojeg Srbina utkan je u javan život ovostranog srpstva…Tih minulih pedeset godina javna rada patrijarhova pripadaju danas već istoriji. Sve to vreme beše ispunjeno revnosnom službom crkvi svetosavskoj, briogm za školu i prosvetu narodnu…No iako je patrijarh Georgije tim svojim radom zadužio srpski narod i crkvu pravoslavnu kao retko koji od predhodnih mu na prestolu Arsenija III , dočekao je ipak, kao i mnogi drugi naši rodoljubivi arhijereji, da mu za dobra dela vraćaju trnov venac…Ali istorija ne sudi po sitničarskom shvatanju savremenika kojima strasti zasenjuju vidokrug i nedaju im da objektivno sude o ljudima i događajima. Ona sudi po delima, donaša o svakom čoveku pravilan sud, niti velikane obara, niti pigmeje uzdiže.“