Adam Bogosavljević (1844 – 1880)

Uzoran zemljoradnik i narodni tribun
Rođen je u selu Koprivnici u jednoj od najimućnijih porodica Timočke Krajine. Njegov otac je želeo da mu sin postane trgovac, ali se Adam, suprotno očevoj volji, posle završene Trgovačke škole upisuje na Filozofski fakultet Velike škole u Beogradu. Studije Adama Bogosavljevića su se poklopile sa periodom druge vlade kneza Mihaila Obrenovića – vremenom u kome je među omladinom dominiralo rodoljubivo romantičarsko raspoloženje. Od prvih studentskih dana bio je aktivan u omladinskom pokretu, došavši u sukob sa predstavnicima režima. Pred kraj studija, iako uspešan student, Adam odlučuje da napusti školovanje i vrati se u Koprivnicu s namerom da se posveti zemljoradnji i prosvećivanju naroda. Vlast mu nikada nije dozvolila da se bavi ovim drugim zanimanjem – za njega u rodnom kraju nije bilo slobodnog učiteljskog mesta.
Bio je angažovan u Društvu za poljsku privredu i pisao članke za stručno glasilo Društva. Uspešno se bavio poljoprivredom i ličnim primerom širio ideje o modernoj zemljoradnji. Kao uzoran domaćin, ugledan u svom kraju i omiljen u narodu Adam Bogosavljević je na izborima 1874. godine izabran za poslanika u srpskoj Skupštini. U svojim političkim istupanjima isticao se kao borac za narodna prava, demokratiju, lokalnu samoupravu, unapređenje prosvete, uprave i vojske. U centru njegovih političkih ideja bio je položaj i napredak sela i seljaka. Bio jedan od prvaka narodnjačkog radikalizma u Srbiji, iz čijih je redova kasnije nastala Srpska radikalna stranka pod vođstvom Nikole Pašića. Da je poživeo, verovatno bi bio tvorac čisto seljačke stranke. Uhapšen je pod čudnim okolnostima marta 1880. godine i odveden u Zaječarski zatvor. Tamo se razboleo i, po zvaničnoj verziji, umro od teškog zapaljenja pluća. Ostavio je trajno i bogato političko nasleđe borca za narodna prava, pravdu i demokratiju¹.

Lekar Laza Ilić (1852–1918)

Verni i iskreni sluga
Rođen je u Zaječaru gde je završio osnovnu školu i četiri razreda Gimnazije. Maturirao je u Beogradu i upisao prava koja je studirao dve godine. Tokom školovanja, prihvata ideje Svetozara Markovića i istupa na studentskim protestima, zbog čega je udaljen sa Velike škole. U međuvremenu, dobio je državnu stipendiju za studije medicine u Beču koju je apsolvirao 1876. godine, iste godine kada se Srbija našla u ratu sa Turskom. Odmah se stavio na raspolaganje vojsci: postavljen je za sanitetskog potporučnika i komandira sanitetskog odeljenja II klase Požarevačke brigade. Tokom rata vodio je dnevnik koji je objavljen u časopisu „Pobratimstvo“, pod naslovom „Beleške jednog medicinara iz 1876. i 1877.“ U svom dnevniku je opisao stanje na frontu, oštro kritikujući lažne rodoljubce: „Sirotinja, gola puka sirotinja se samo bori, gine i propada, a bogataši i gospoda ostadoše opet u suvoti pored kasa i ambara. Pa i to bi im oprostio da su Srbima borcima dali dobro, valjano oružje… a da ih nisu naoružali čarobljacima, pa ih tako ispratili na groblje.“
Srpsko lekarsko društvo izabralo ga je 1880. za dopisnog člana, a 1881. predata mu je diploma. Prvu službu dobio je u Prokuplju, zatim u Čačku i Aleksincu, a od 1889. godine radi u rodnom gradu. Kao politički prvak Radikalne stranke ušao je u Narodnu Skupštinu, prvi put 1892. a 1901. godine postavljen je za senatora. U Skupštini je zauzimao stanovište na krajnjoj levici. U Balkanskim ratovima izgubio je jednog sina, a u Prvom svetskom ratu druga dva sina i zeta. Iako slomljen porodičnom tragedijom, nastavio je da pružao pomoć ljudima u okupiranom Zaječaru. Komandant bugarske okupacione jedinice pozvao ga je 25. januara 1918. i zatražio da, kao ličnost od ogromnog ugleda, potpiše izjavu da Timočka krajina pripada Bugarskoj. Doktor Laza je uspeo je da dobije 24 sata „za razmišljanje”. Umesto potpisa, otišao je kući i ispio bocu otrova. Pokolenja ga pamte kao čoveka koji je iskreno i verno služio svom narodu².

Đorđe Genčić (1861–1938)

Čovek sa petljom i stilom
Rođen je u bogatoj kući u Velikom Izvoru. Njegov otac Andrija, stari liberal, utro mu je put u politici. Đorđe Genčić nije imao visoko školsko obrazovanje: privatnu trgovačku školu pohađao je u Beču, a zatim je neko vreme proveo u ruskom vojnom učilištu. Vrlo bistar i samouk, stalno je dopunjavao obrazovanje. Govorio je nemački, ruski i francuski jezik. Kao narodni poslanik i pre svoje 30 godine izbio je u prve redove Liberalne stranke, a nekoliko godina kasnije postao upravitelj Niša, potom i ministar unutrašnjih poslova. Energičan i otvoren uživao je veliko prijateljstvo kralja Milana Obrenovića. Istorija ga najviše pamti po učešću u Majskom prevratu 1903. godine i smeni dinastije Obrenovića Karađorđevićima. Javno je osudio brak kralja Aleksandra i građanke Drage Mašin. Zbog toga je osuđen na sedam godina zatvora, a odležao je godinu. Bio je jedan od ključnih političkih figura zavere i ubistva kralja i kraljice koju je sprovela organizacija „Crna ruka” predvođena oficirom Dragutinom Dimitrijevićem Apisom. U Majskom prevratu učestvovao je i Genčićev sestrić Antonije Antić. Nakon obrazovanja nove vlade pod Karađorđevićima vodio je ministarstvo narodne privrede, ali se vrlo brzo povukao. Tokom Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata bio je dopisnik ruskih listova u srpskoj vojsci. Po završetku ratova posvećuje se porodičnim poslovima, pre svega vođenju rudnika „Srpski Balkan“ u blizini Zaječara. Privatno, bio je beogradski bonvivan, prepoznatljiv po svojoj eleganciji. Žene su ga obožavale, mada nije imao sreće u braku: supruga Kosara ostavila ga je i otišla sa knezom Arsenom Karađorđevićem. Testamentom je čitav svoj ogroman imetak zaveštao državi, s tim da se prihodi od njega koriste za školovanje talentovanih siromašnih đaka i studenata. U njegovoj beogradskoj vili danas se nalazi Muzej Nikole Tesle, a sačuvana je i Genčićeva vila u Zaječaru koja se nalazi u sklopu Okružnog zatvora. Umro je u Beogradu 1938.godine³.

Milan Miljković (1873–1944)

Gradonačelnik za pamćenje
Rođen je u Soko Banji u uglednoj porodici. Deda mu je posedovao vodenicu, a otac Nastas bio kasapin na glasu, radikal, jedan od viđenijih učesnika Timočke bune koji je osuđen na deset godina robije u okovima. Za vreme očevog tamnovanja izučio je stolarski zanat. 1894. godine doseljava se u Zaječar i tu otvara radionicu. Preduzimljivog duha, sa još nekoliko prijatelja, osniva i Zanatsku zadrugu koja zajedničkim ulaganjem podiže ciglanu. Tokom Prvog svetskog rata, povlači se sa vojskom preko Albanije i stiže na Krf, a odatle odlazi u Francusku. Po povratku u Zaječar, prodaje radionicu i radi kao građevinski preduzimač. Ne osvrćući se na porodičnu radikalnu tradiciju, okuplja grupu istomišljenika oko programa za uređenje varoši i odnosi ubedljivu pobedu na lokalnim izborima 1920. godine. Narednih šest godina bio je gradonačelnik kojeg i danas Zaječar pamti: sagradio je opštinsku zgradu i električnu centralu, pošumio Kraljevicu, uredio gradsko groblje. Napravio je značajan pomak u regulaciji ulica i sokaka, a posebnu pažnju je posvećivao čistoći. Znao je da opštinskim fijakerom obilazi ulice i sokake i lično nadgleda kako se održava grad. Jednom prilikom Miljković je, ne praveći izuzetka, svom dobrom prijatelju za uzbrani kestenov cvet naplatio kaznu od 50 dinara. Bio je vlasnik i jednog od prvih zaječarskih automobila. Svake godine putovao je sa porodicom po Evropi gde se odmarao i učio šta se radi u svetu. Njegov najkrupniji preduzetnički posao bilo je učešće na izgradnji brane HE „Sićevo“ kod Niša. Uoči Drugog svetskog rata uložio je skoro sav novac u mašine za gradnju puta Crni Vrh – Žagubica. Posao je započeo 1939. godine ali se zaratilo, a njegov godinama stican imetak zaplenili su Nemci. Tokom okupacije živeo je povučeno i ne dočekavši oslobođenje umro 1944. godine. Ulica Milana Miljkovića danas nalazi se kod nekadašnje goveđe pijace. Ispod Paviljona na Kraljevici podignuta je skromna česma sa bronzanom pločom i natpisom: „Za ovu park šumu Milanu Miljkoviću zahvalni građani Zaječara“⁴.

General Nikola Colović (1874–1939)

Legenda Dunavskog konjičkog puka
Potomak stare zaječarske trgovačke porodice Colovića, rođen je 1874. godine. U rodnom mestu započeo je školovanje koje nastavlja u Beogradu, gde završava Vojnu akademiju. U Balkanske ratove krenuo je kao major da bi iz Prvog svetskog rata izašao kao brigadni general. Činove je dobijao na bojnom polju. Karijeru je započeo u inženjeriji 1896. godine. Kao tipični Timočanin voleo je konje, pa je na lični zahtev prekomandovan u konjicu. Na početaku Prvog balkanskog rata bio je komandant Dunavskog konjičkog puka. Grupa oficira, predvođena Colovićem, zaklela se u domu industrijalca Đorđa Vajferta da će za 20 dana ući u „Dušanovo Skoplje“ i odatle mu poslati telegram. Nakon pobede kod Kumanova, dobio je naređenje da drži položaj u Demir – kapiji, mećutim Colović samoinicijativno odlučuje da krene put Soluna. Njegovi konjanici bili su brži nego što je iko mogao da predvidi i umesto u Skoplje dvadesetog dana ušli su u Solun. Po obećanju, poslao je telegram Đorđu Vajfertu.
Prvi svetski rat zatekao je Colovića u podnožju Cera. U Cerskoj bici razbio je bataljon češke landverske divizije. Usledila su stradanja po Albaniji i oporavak na Krfu. Učestvovao je sa svojim konjanicima u proboju Solunskog fronta. Ostao je na položaju komandanta brigade do demobilizacije 1920. godine, nakon čega je poslat na dužnost pomoćnika komandanta Moravske oblasti u Niš, pa potom u Valjevo – kao pomoćnik komandanta Drinske divizije i najzad u Zaječar, 1924. godine, kao pomoćnik komandanta Timočke divizijske oblasti. U rodnom mestu dočekao je prevremenu i iznenadnu penziju, u 52 godini života. Preselio se u Beograd četiri godine po penzionisanju. Pisanje mu je bila posebna ljubav: objavljivao je članake mahom u „Politici“, „Vremenu“, „Pravdi“, a njegove rasprave o konjici izlazile su u vojnom listu „Ratnik“. Do zadnjeg dana bio je aktivan: samo nekoliko dana pred smrt govorio je slušaocima Radio Beograda o suvoborskoj bitci. Umro je u Beogradu 1939 godine⁵.

Narodni heroji

Milenko Brković – Crni (1912-1941)

Rođen je u selu Brinjanima kod Kutine u porodici seoskih nadničara. U Beogradu pohađa
zanatlijsku obućarsku školu. Kao aktivista sindikalne podružnice kožarskih radnika pristupa revolucionarnom pokretu i 1938.godine postaje član KPJ. Juna 1941.godine PK KPJ za Srbiju upućuje ga na dužnost sekretara partije za Zaječarski okrug sa zadatkom da sa ostalim isgaknutim komunistima organizuje početak oružanog ustanka. Posle nekoliko uspešnih diverzantskih akcija, Milenko Brković je 13. septembra 1941.godine pao u ruke Gestapoa. U toku sledećih pet dana i noći Nemci su Brkovića podvrgli strahovitim mukama – tukli su ga korbačem, čupali mu nokte, testerisali kosti – ali zapisnik sa njegovog salušanja ostao je beo i čist. Na kraju, 18. septembra, okupatori su ga polumrtvog od mučenja obesili na Kraljevici⁶. Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, 5. jula 1951. godine, proglašen je za narodnog heroja. Sahranjen je u spomen-kosturnici na zaječarskom groblju.

Ljubomir Nešić (1918-1941)

Rođen je u Zaječaru u siromašnoj radničkoj porodici. Osnovnu školu i gimnaziju učio je u rodnom gradu, a maturirao je u Kragujevcu. Još kao gimnazijalac postaje simpatizer radničkog pokreta, a na fakultetu počinje intenzivnu političku aktivnost, pa je 1939. godine primljen u KPJ. Učestvovao je u svim akcijama revolucionarnog studentskog pokreta Beogradskog univerziteta i isticao se govorima na političkim skupovima. Zbog toga ga je policija više puta hapsila. Kada je, početkom 1940. godine, formiran Okružni komitet KPJ za Zaječar, Ljubomir je izabran za člana. Najviše se angažovao na stvaranje novih partijskih organizacija. Do početka oružanog ustanka 1941. godine uglavnom je delovao u Krajini, a u pripremi ustanka bio je na čelu Vojne komisije i radio na stvaranju partizanskih odreda u Krajinskom i Negotinskom srezu. Poginuo je u borbi sa četnicima i žandarmima na Stevanskim livadama kod sela Sikole septembra 1941. godine. Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, 14. decembra 1949. godine, proglašen je za narodnog heroja⁷.

Dobrivoje Radosavljević Bobi (1915–1984)

Rođen je u Knjaževcu, a školovao se u Zaječaru. Kao gimnazijilac bio je jedan od pokretača kružoka u kome se proučavala marksistička misao i literatura. Po odlasku na studije u Beograd, 1933. godine, povezao se sa ogrankom SKOJ–a i Komunističkom partijom na Univerzitetu. Godine 1934. Sud za zaštitu države osudio ga je zbog revolucione delatnosgi na tri godine robije koju je izdržao u kaznionici Sremska Mitrovica. Po izlasku iz zatvora postaje član PK SKOJ-a, a 1938. član CK SKOJ. Na početku oružanog ustanaka, radio je kao instruktor Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju na organizovanju partizanskih odreda u Timočkoj krajni, a sredinom 1942. godine odlazi za instruktora CK KPJ u Makedoniju, gde je ostao do kraja rata. Za prvog potpredsednika vlade izabran je 1948. godine, potom i za ministra finansija. Kao jedan od najbližih saradnika Josipa Broza Tita prisustvovao je na četvrtom plenumu CK SKJ na Brionima 1966. godine. Bio je i član komisije za utvrđivanje krivice Aleksandra Rankovića. Iste godine izabran je na mesto predsednika CK SKS, ali je ubrzo razrešen iz zdravstvenih razloga. Nosilac je Partizanske spomenice 1941. godine. Odlikovan je Ordenom narodnog heroja Jugoslavije, 1953. i Ordenom junaka socijalističkog rada, 1980. godine. Umro je u Beogradu 1984. godine i sahranjen je u Aleji zaslužnih

građana na Novom groblju⁸.

Miodrag Mija Stanimirović (1919-1943)

Rođen je u Nišu, u radničkoj porodici. Kao električarski radnik na Železnici stupa u radnički pokret, 1938. postaje član SKOJ-a, a 1939. godine član KPJ. Za vreme Aprilskog rata, dobrovoljno je stupio u vojsku i bio zarobljen posle kapitulacije, ali je uspeo da pobegne iz nemačkog transporta. Po nalogu partijske organizacije Beograda dobija zadatak da se vrati u Niš i radi na organizovanju ustanka. Jedna od njegovih najznačajnijih akcija bio je bombaški napad na nemački oficirski dom u hotelu „Park“ u Nišu, avgusta 1941. godine. Ova akcija, u kojoj je ubijeno i ranjeno oko 30 pripadnika Vermahta, snažno je odjeknula među narodom jugoistočne Srbije. Oktobra 1941. odlazi u Toplički ptartizanski odred, a početkom decembra 1941. odlukom Pokrajinskog poverenišva KPJ za jug Srbije, posgaje član OK KPJ za okrug Zaječar gde dobiija nadimak Duško. U julu 1942. imenovan je za sekretara OK KPJ Zaječar. Poginuo je 20. oktobra 1943. između sela Zagrađa i Borovca, kada je Knjaževački četnički korpus iznenada napao Prvi bataljon Zaječarsko-timočkog partizanskog odreda. Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, 5. jula 1951. godine, proglašen je za narodnog heroja⁹.

Đorđe Simeonović (1915-1941)

Rođen je u selu Podgorcu u Boljevačkom srezu. Gimnaziju je završio u Zaječaru, kao prvi svršeni gimnazijalac iz svog sela. Godine 1934. upisuje se na Pravni fakultet u Beogradu, koji završava 1938. godine. Na studijama je pristupio naprednom studentskom pokretu, a 1940. godine postao je i član KPJ. Kao član komunističke partije bio je zadužen za političko-ideološki rad u rudnicima uglja i boljevačkim selima. Radio je na pripremi oružanog usganka 1941. godine, ali je i posle početka borbi ostao na terenu kao politički radnik. Uhvaćen je 21. septembra 1941. godine. Nemci su ga posle višednevnog mučenja obesili na Kraljevici. Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne Narodne Republike Jugoslavije, 27. novembra 1953. godine, proglašen je za narodnog heroja¹⁰.