Velelepna bezimena građevina golicala je maštu

Filip Kanic, Gamzigrad

Drevna i zagonetna građevina u Gamzigradu još je u 19. veku pobudila radoznalost i razbuktala maštu naučnika. Čuveni putopisac Feliks Kanic svojim crtežima Gamzigrada iz 1860. i 1864. godine želeo je sve da uveri da se tu nalazi jedna od najvećih i najočuvanijih rimskih građevina u Evropi.… Geolozi, istoričari i arheolozi su u to vreme na različite načine tumačili ostatke jedne od najvelelepnijih građevina prohujalih vremena¹ Među brojnim pretpostavkama, preovladalo je uverenje da je reč o velikom rimskom vojnom logoru i ono se održalo sve o početka arheoloških iskopavanja 1953. godine.

Traganje za odgovorom: čija je ovo palata?

Na veliko iznenađenje, arheolozi su već u prvim danima istraživanja shvatili da grandiozna građevina sa dvadest kula nije vojno utvrđenje već raskošni dvorac, ali se dugo nije zasigurno znalo ko ga je i zašto sagradio. „Tek 1984. godine konačno je rešena zagonetka Gamzigrada. U jugozapadnom delu palate, u jednoj građevini sa mozaičkim podovima i zidovima oslikanim freskama, te godine je nađena arhivolta od tufo-peščara na kojoj je uklesan natpis FELIX ROMVLIANA (Feliks Romulijana). Taj natpis uvodi Gamzigrad u istoriju na velika vrata i svrstava ga u carske gradnje, u onu kategoriju spomenika rimske dvorske arhitekture kojoj pripada i Dioklecijanova palata u Splitu.”²

Dragoslav Srejović

Feliks Romulijana je nebeski Rim

Po tumačenju rukovodioca iskopavanja – arehologa „srećene ruke” – profesora Dragoslava Srejovića, koji je lično otkrio arhivoltu s natpisom, ime Romulijana u doslovnom prevodu znači Romulina vila ili Romulina kuća. Reč feliks se u latinskom jeziku upotrebljavala „jedino kao predikat bogova, careva, carica, oblasti ili gradova kojim se izražava njihova svetost, slava, plodnost ili prosperitet. U konkretnom slučaju reč felix sadržana je u nazivu mesta gde je rođen novi Romul, kako je Dioklecijan nazvao Galerija, a koja je posvećena njegovoj roditeljki Romuli, čije ime, takođe legendarno, asocira na imena ličnosti koje su povezane sa osnivanjem Rima i njegovom mitskom istorijom. Zbog toga naziv Felix Romuliana, treba shvatiti u značenju Roma nova, Roma secunda, ili, još preciznije, kao oznaku za sveto mesto, za neki večni, nebeski grad.”³

O imperatoru Galeriju

Gaj Galerije Valerije Masimilijan rođen je oko 250. godine u jednom mestu u Priobalnoj Dakiji, ne odveć daleko od Serdike, gde je u mladosti čuvao stoku, zbog čega ga je čitavog života pratio nadimak Armentarius – Govedar… Bio je naočit, snažan čovek, ljubitelj dobre trpeze i izuzetno hrabar vojnik.⁴. Karijeru ratnika započeo je pod carevima Aurelijanom i Probom. Kao mladić zadobio je visoke vojne činove i naklonost cara Dioklecijana, koji ga je usinio. Kada je 293. godine Dioklecijan uspostavio sistem vladavine četvorice careva, izabrao je Galerija za svog savladara na Istoku i dodelio mu titulu cezara. Galerije je tada napustio svoju prvu ženu i oženio se Dikolecijanovom kćerkom Valerijom. Posle trijumfa u Persiji, slavljen je kao heroj Rima. Nakon Dioklecijanovog povlačenja 305. godine, Galerije zauzima njegovo mesto i dobija titulu avgusta. Za njegovo ime vezuju se progoni hrišćana, ali i prvi ukaz o toleranciji. Vladao je do svoje smrti 311. godine.

2^ Ibid.

3^ Ibid.